Nazariy savollar

Nazariy savollar 

Jinoyat ishini tergov qilish surishtiruv yoki dastlabki tergov shaklida amalga 

oshiriladi.Tergovchi  dastlabki  tergovni,  surishtiruvchi  surishtiruvni  oʼtkazadi. 

Surishtiruvchi va tergovchi vakolatlaridagi farqli jihatlariga toʼxtaling. 

Javob 

Ushbu nazariy savolga javob berishni dastlab surishtiruvchi va terggovchi kim 

va qanday vazifalarni bajarishi toʼgʼrisida qisqacha maʼlumot bersak. 

Tergovchi  –  dastlabki  tergov  bosqichida  qonuniylik  va  fuqarolar  huquq  va 

erkinliklarini taʼminlash, jinoyat sodir etgan har bir shaxsning jazosiz qolmasligi va 

hech bir aybsiz shaxsning jinoiy javobgarlikka tortilishiga yoʼl qoʼyilmasligi uchun 

qonunni  toʼgʼri  qoʼllashga  masʼul  boʼlgan  jinoyat  protsessining  ishtirokchisidir. 

Tergovchi dastlabki tergov bosqichida tergovning oʼz vaqtida va sifatli olib borilishi 

uchun masʼul boʼlgan asosiy shaxs hisoblanadi. 

Jinoyat ishi boʼyicha dastlabki tergovni prokratura, ichki ishlar organlari va 

davlat  havfsizlik  hizmatining  tergovchilari  olib  boradilar.  Tergovchi  gumon 

qilinuvchilarni  ushlab  turish,  jinoyat  ishini  qoʼzgʼatishga  va  tugatishga,  ishni 

qoʼzgʼatishni  rad  etishga  ularga  nisbatan  ehtiyot  choralarini  tanlash  haqida  qaror 

qabul  qilishga,  qamoqqa  olish  toʼgʼrisidagi  iltimosnoma  berishga,  ayblanuvchini 

lavozimidan chetlashtirish toʼgʼrisida, shaxsni tibbiy muassaga joylashtirish haqida 

---

iltimosnoma  berishga,  mazkur  protsessual  majburlov  choralarini  Oʼzbekiston 

Respublikasi  Jinoyat  Protsessual  kodeksida  belgilangan  tartibda  bekor  qilishga, 

shaxsni  ayblanuvchi  tariqasida  ishga  jalb  etish  va  ayb  eʼlon  qilish  hamda  ayblov 

xulosasini tuzish va jinoyat protsessida keltirilgan vakolatlarni amalga oshiradi. 

 Jinoyat  ishini  yuritishga  masʼul  boʼlgan  davlat  organi  va  mansabdor 

shaxslarning  qatoriga  surishtiruv  organlari  ham  kiradi.  Surishtiruv  organlarining 

ayrimlari  jinoyatning  oldini  olish,  unga  yoʼl  qoʼymaslik,  aniqlash  va  uni  ochish, 

jinoyat  sodir  qilgan  shaxslarni  ushlash  maqsadida  tezkor-qidiruv  choralarini 

koʼrishga haqlidirlar. 

 Surishtiruv organlari - jinoyat ishini qoʼzgʼatish va kechiktirib boʼlmaydigan 

tergov  harakatlarini  yuritish  vakolati  berilgan  davlat  organlari  va  mansabdor 

shaxslar.  Surishtiruvning  vazifalari  jinoyatning  oldini  olish  yoki  yoʼl  qoʼymaslik, 

dalillarni toʼplash va saqlash, jinoyat sodir etishda gumon qilinuvchilarni ushlash va 

yashiringan  gumon  qilinuvchilarni  hamda  ayblanuvchilarni  qidirib  topish,  jinoyat 

tufayli  yetkazilgan  moddiy  ziyon  qoplanishini  taʼminlash  uchun  kechiktirib 

boʼlmaydigan tergov harakatlarini yuritishdan iborat. Surishtiruv organi, surishtiruv 

organining boshligʼi va surishtiruvchi jinoyat ishini yuritishga masʼul boʼlgan davlat 

organlari  va  shaxslari  qatoridan  oʼrin  olgan.  Surishtiruvchi  sodir  etilgan  yoki 

tayyorlanayotgan  jinoyatlar  toʼgʼrisidagi  ariza  va  xabarlarni  qabul  qilish  va  ular 

asosida  jinoyat  ishi  qoʼzgʼatishga,  jinoyat  sodir  etishda  ayblanuvchilarga  nisbatan 

protsessual  majburlov  choralarini  qoʼllashga,  ushlab  turishga,  tergovchining 

topshirigʼi bilan kechiktirib boʼlmaydigan tergov harakatlarini oʼtkazishga haqlidir. 

Surishtiruvchi prokurorning shaxsni ishda ayblanuvchi tariqasida ishtirok 

etishga jalb qilish haqidagi, jinoyatni tavsif qilish va ayblov hajmi haqidagi, 

qamoqqa olish yoki uy qamogʼi tarzidagi ehtiyot chorasini qoʼllash uy qamogʼi 

boʼyicha qoʼshimcha taqiq belgilash toʼgʼrisida iltimosnoma qoʼzgʼatish haqidagi, 

ayblanuvchini lavozimidan chetlashtirish, shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish 

tarzidagi protsessual majburlov choralarini qoʼllash haqidagi, amnistiya aktiga 

asosan jinoyat ishini qoʼzgʼatishni rad qilish toʼgʼrisida yoki jinoyat ishini tugatish 

haqida sudga iltimosnoma kiritish haqida prokurorga taqdimnoma kiritish 

toʼgʼrisidagi, ishni sudga yuborish yoki ishni tugatish haqidagi, tugallangan ishni 

qoʼshimcha tergovga qaytarish toʼgʼrisidagi koʼrsatmalariga rozi boʼlmasa, oʼz 

eʼtirozlarini yozma ravishda bayon qilgan holda ishni yuqori turuvchi prokurorga 

taqdim etishga haqlidir. Bunday hollarda yuqori turuvchi prokuror quyi turuvchi 

prokurorning koʼrsatmasini oʼz qarori bilan yo bekor qiladi yoki ish boʼyicha 

surishtiruv yuritishni boshqa surishtiruvchiga topshiradi. 

Surishtiruvchi barcha tergov harakatlarini, gumon qilinuvchi, guvoh va 

jabrlanuvchini soʼroq qilish, yuzlashtirish, tanib olish uchun koʼrsatish, 

guvohlantirish, hodisa joyini koʼzdan kechirish, murdani eksgumatsiya qilish: 

eksperiment; olib qoʼyish; tintuv; telefon va boshqa soʼzlashuv qurilmalari orqali 

---

olib boriladigan  soʼzlashuvlarni eshitib turish; ekspertiza tekshiruvi uchun 

namunalar olish, narsalar va hujjatlarni taqdim qilish kabi tergov harakatlarini 

oʼtkazishga haqli. Jinoyat - protsessual qonunni tahlili shuni koʼrsatadiki, 

surishtiruvchi shuningdek shaxsni ayblanuvchi tariqasida jinoyat ishida ishtirokchi 

sifatida jalb qilish yuzasidan protsessual vakolatga ega emas. 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti “O‘zbekiston Respublikasining ayrim 

qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonunni 

imzoladi. 

O‘zbekiston Respublikasining 1994 yil 22 sentyabrda qabul qilingan 

O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksiga quyidagi qo‘shimcha 

va o‘zgartishlar kiritildi: 

36-moddaning (Tergovchining vakolatlari): 

birinchi qismi «shuningdek ehtiyot chorasini ushbu Kodeksning 240 va 243-1-

moddalariga muvofiq bekor qilishga yoki o‘zgartirishga» degan so‘zlardan keyin 

«pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish to‘g‘risida 

iltimosnoma berishga» degan so‘zlar bilan to‘ldirildi; uchinchi qismi «uy qamog‘i 

bo‘yicha qo‘shimcha taqiq (cheklov) belgilash» degan so‘zlardan keyin 

«pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish» degan 

so‘zlar bilan to‘ldirildi; 

 

38-1-moddaning (Surishtiruvchining vakolatlari): 

birinchi qismi «shuningdek ehtiyot chorasini ushbu Kodeksning 240 va 243-

1-moddalariga muvofiq bekor qilishga yoki o‘zgartirishga» degan so‘zlardan keyin 

«pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish to‘g‘risida 

iltimosnoma berishga» degan so‘zlar bilan to‘ldirildi; uchinchi qismi «uy qamog‘i 

bo‘yicha qo‘shimcha taqiq (cheklov) belgilash» degan so‘zlardan keyin 

«pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish» degan 

so‘zlar bilan to‘ldirildi. 

Shu  o’rinda  JPKning  336  –  moddasiga  e’tiborni  qaratish  lozim,  unda 

“prokurorning dastlabki tergov olib borish uchun tergovchiga yoki surishtiruv olib 

borish  uchun  surishtiruv  organi  boshlg’iga  yuboradi”  deyilgan,  demak  milliy  

qonunchiligimiz  ayrim  xorijiy  davlatlar  jinoyat  –  prosessual  qonunchiliklaridan  

farqli  o’laroq  surishtiruvni  dastlabki  tergov  olib  borishdan  alohida  sanab  o’tilgan  

ma’lumki  surishtiruv  va  dastlabki  tergovga  ajratilgan,  demak  ular  bir  nomda  

aytilishi mumkin emas, bizning milliy qonunchiligimiz bunga yo’l qo’ymaydi.  

Surishturuvchi  va  tergovchining  yana  ir  farqi  sababi-iqtisodiy  xususiyatga 

ega.  Sodir  etilayotgan  jinoyatlarning  katta  miqdori,  xodimlari  jinoyatlarni  faqat 

tergov qilish bilan shug’ullanadigan  tergov apparatini saqlashga ko’pgina xarajatlar 

---

talab  qilinishi.  Jinoyat  ishlarning   bir  qismini  ma’muriy  organlarga  topshirish  esa, 

bu  masalani  qisman  hal  qilishga  imkon  beradi.  Ikkinchidan,  qonun  chiqaruvchi, 

ushbu  davlat  organlarining  mansabdor  shaxslari,  odatda  bajariladigan  funksiyalari 

bilan  birga, o’zlari  huquqiy tartibga rioya  qilish  funksiyalarni amalga oshiradigan 

sohada sodir etilgan jinoyatlarni yuritish va tergov qilishlari mumkinligidir. 

Bunday bo’linish nafaqat davlat byudjetidagi mablag’larni tejash, balki katta 

miqdordagi  jinoyat  ishlarini  tez  hal  bo’lishiga  olib  keladi  bu  esa  o’z  navbatida 

fuqarolarning  konstitusiyaviy  huquq  va  qonuniy  manfaatlarini  himoya  qilishga 

yordam  beradi.  Masalan,  JKda  nazarda  tutilgan  ayrim  uncha  og’ir  bo’lmagan  va 

ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan jinoyatlar yuzasidan uch oy tergov olib borilishi shart 

emas,  10  kunlik  surishtiruv  muddatining  o’zi  yetarlidir,  Ushbu  holatni  xususan 

yarashuv to’g’risidagi ishlar yuzasidan aytib o’tish mumkin. 

Prosessual  harakatlar  majmui  surishtiruv  organlari  jinoyat-prosessual 

faoliyatining  asosini  tashkil  etsada,  ularning  jinoyat-prosessual  faoliyati  faqatgina 

prosessual  harakatlardan  emas  balki,  prosessual  qarorlar  qabul  qilish  bilan  ham 

belgilanadi,    ya’ni  prosessual  qarorlar  qabul  qilish  Jinoyat-prosessual  kodeksida 

nazarda tutilgan harakatlar bilan tuziladi, shuning  uchun  prosessual qarorlar qabul 

qilish  ushbu  faoliyatning  tarkibiy  qismi  hisoblanadi.  Shu  bois  JPKning  330-

moddasida  nazarda  tutilgan  uch  turdagi  qaror  qabul  qilishni  prosessual  faoliyat 

tarkibiga kiritsak maqsadga muvofiq bo’ladi 

Demak,  surishtiruv  organlarining  jinoyat-prosessual  faoliyati  faqatgina  

surishtiruvni  yuritishdan  iborat  emas.  Buni  surishtiruvga  berilgan  mualliflik  

ta’rifidan  kelib  chiqib  ham  ko’rish  mumkin  surishtiruv  bu  –  avvalambor,  

jinoyatning  oldini  olish,  uni  ochish  maqsadida  kechiktirib  bo’lmaydigan  barcha  

tergov  harakatlarini  amalga  oshiradigan  va  faqat  jinoyat-prosessual  qonun  bilan  

tartibga solinadigan davlat organlari va mansabdor shaxslarining faoliyatidir. 

Kazus 

Xususiy  bankdlik  agentligi  MChJ  mansabdor  shaxslari  2019-2020  yillar 

davomida 2620  nafar  fuqarolarimizni Germaniya, Polsha, Daniya  va Shveytsariya 

davlatlariga ishga yuborishni vaʼda qilib, har biridan 45,0 mln. soʼmgacha boʼlgan 

toʼlovlarni  qabul  qilib,  jami  18,4  mlrd.  soʼm  pul  mablagʼlarni  oʼzlashtirib 

yuborganliklari  holati  boʼyicha  qoʼzgʼatilgan  jinoyat  ishi  yuzasidan  jinoyat  ishi 

qoʼzgʼatilgan. Tergovchi ayblanuvchi Rustamovni soʼroq qilish uchun chaqirtiradi, 

biroq  boshqa  jinoyat  ishi  boʼyicha  zudlik  bilan  tintuv  tergov  harakatini  oʼtkazish 

kerakligi  sababli,  bir  xonada  oʼtiruvchi  hamkasbidan  Rustamovni soʼroq  qilishini 

iltimos  qilib  ketadi.  Аyblanuvchi  Rustamovni  soʼroq  qilish  davomida  unga  agar 

tergovga yordam bersa, ish holatlari toʼgʼrisida toʼliq maʼlumot bersa, sheriklariga 

qarshi  koʼrsatuv  bersa,  unga  yengillik  boʼlishi  aytadi.  Soʼroq  bayonnomasiga 

ayblanuvchi imzo qoʼyishdan bosh tortadi. Ertasi kuni ishni yuritayotgan tergovchi 

---

ayblanuvchiga  nisbatan  sud  –  psixiatriya  ekspertizasini  tayinlaydi  va  ekspert  esa 

xulosa  berish  uchun  shaxs  tibbiy  muassasaga  joylashtirilishi  kerakligini  aytadi. 

Tergovchining roziligi bilan ayblanuvchi tibbiy muassasaga joylashtirildi. Maʼlum 

boʼlishicha, ayblanuvchi va ekspert eski tanishlar boʼlib chiqdi.