Nazariy poetika

 

6-mavzu: Syujetning tarkibiy qismlari 

 

Reja: 

1. Hayot voqeligi  - badiiy asar ob‘ekti.  

2. Syujet  - asar mazmunini tashkil qiluvchi voqealar tizimi.  

3. Fabula – asar uchun asos bo‗lgan hayotiy voqea.  

4. Epos, lirika, dramada syujet ko‗rinishi.  

5. Syujetda badiiy to‗qimaning o‗rni.  

6.  Syujetning  tarkibiy  qismlari:  Ekspozitsiya,  voqealar  tuguni,  voqealar  rivoji, 

voqealarning avj nuqtasi, voqealar yechimi. 

 

Tayanch  tushunchalar: 

voqelik,  syujet,  fabula,  badiiy  to‗qima,  ekspozitsiya,  voqealar 

tuguni, voqealar rivoji, voqealarning avj nuqtasi, voqealar yechimi. 

 

Syujet  badiiy  asarning  muhim  elementlaridan  biridir.  Badiiy  asarning  voqealar  tizimiga 

nisbatan ishlatiladigan tushuncha bo'lib,  asarning  qiziqarlilik, hayotiylik xususiyatini  oshirishga 

xizmat qiladi. 

Arastu    fabulani  go`zallikning    hajmi    va    tartibi  deydi.    Fabula  voqealardagi  keskin 

burilishlardir,  voqeaning  bir  maromdan  boshqa  maromga  birdan  o`tishidir    deydi.    Fabulaga  

tugun  bilan  echimni  kiritadi.  Demak,  syujet  asardagi voqealar  oqimidir,  ularning  bir-biriga  

bog`lanishidir,  undagi  aloqalar,  qarama-qarshiliklar,  xarakterlarning  rivojlanishi  tarixi,  ana  

shu  tarixning  bosqichlaridir, asardagi tuyg`u va kechinmalarning mantiqiyligidir.   

M.Gorkiy  syujetni  «aloqalar,  qaramaqarshiliklar,  simpatiyalar  va  antipatiyalar    va  

umuman  kishilarning   o`zaro  munosabati  u   yoki   bu   xarakterning o`sishi  va tashkil topishi 

tarixi», - deb ataydi. Syujetga xarakterlarning kechinmalari tarixi  ham  kiradi.   

Badiiy  asarlarda  voqealar  borishida,  xarakterlar  taqdirida  birdan  kutilmagan keskin  

o`zgarishlar  bo`ladi. 

Bu    esa    asarda    yangiyangi    tugunlarni    keltirib    chiqaradi,  kitobxonda  qiziqishni 

kuchaytiradi.  Ana  shu  tugun  va  echimlarda  xarakterlar  mantiqi,  voqea    va    xarakterlar  

rivojlanishi  tarixi  namoyon  bo`ladi.  Tugun  va  echimlar  o`zo`zidan  xarakterlar  rivojlanishini  

ko`rsatmaydi. 

  Xarakterlar  va  voqealarning rivojlanishi tarixi ana shu momentlar vositasida ochiladi.  

Syujetni  qarama-qarshiliklar,  xarakterlarning  rivojlanishi  tarixi,  asardagi  

voqealar  oqimi  deb  ta‘riflashda  asosan  yirik  nasriy  va  dramatik  asarlarga  xos xususiyatlar 

ko`zda tutilgan. Vaholanki, lirik asarlarda xarakter bo`lmaydi.  

Bo`lganda ham  ularning  rivojlanishi  tarixi  ko`rsatilmaydi,  kichik  janrlarda  voqealar 

berilmasligi, ularning oqimi ko`rsatilmasligi mumkin. SHuning uchun ham syujet faqat  asardagi  

voqealar  oqimi,  xarakterlarning  rivojlanish  tarixigina  emas,  asardagi tuyg`u va kechinmalar 

oqimi, ularning rivojlanish mantiqi hamdir.