Nazariy o`quv mashgulotining o`qitish texnologiyasi fanning nomi: O’qituvchi: D. Hojiyev Мavzu

NAZARIY O`QUV MASHGULOTINING O`QITISH TEXNOLOGIYASI
Fanning nomi:

O’qituvchi: D.Hojiyev
Мavzu : elektr yuklama

.
1.1. O’quv mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli

Vaqt:80 daqiqa	Ta`lim oluvchilar soni:
O’quv mashg’uloti shakli va turi	Nazariy-yangibilimlarni egallashbo`yichao`quvmashg’uloti
O’quv mashg’uloti rejasi	O‘rtacha yuklama. O‘rtacha kvadrat yuklama. Hisobiy yuklama.
O`quv mashg’ulotining maqsadi: elektr yuklamalar turlari va ularni xisoblash
O`qitish natijasi	Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o`quvchida elektr yuklamani hisoblaydi
Pedagogik vazifalar: O‘rtacha yuklama. O‘rtacha kvadrat yuklama. Hisobiy yuklama.	O`quv faoliyati natijalari: -
O`qitish metodlari	Ma`ruza, tushuntirish, namoyish, video aqliy hujum, germenevtik suhbat
O`qitish vositalari	Matnlar,slaydlar,poyektor,kompyuter, electron yo`riqnoma
O`quvfaoliyatinitashkil etishshakli	Ommaviy, jamoaviy yakkatartibda
O`qitish sharoiti	Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan guruhlarda ishlashga mo`ljallangan xona
Qayta aloqaning usul va vositalari	Tezkorso`rov, test bajarilgan topshiriqlarni baholash

O`quv mashg`ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O`qituvchi	Ta`lim oluvchi
1-O`quv mashg`ulotigakirish (5daq.)	Tashkiliy qisim 1.O`quvchilarni mashg`ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi	Mashg`ulotga tayyorlanadilar
2-bosqich. Asosiy (65daq.)	Tayanch bilimlarni faollashtirish: 1.Yangi fan bo`yicha o`quvchilarga savollar beradi ularni baholaydi. Maqsad va vazifani belgilanishi: 2.Mashg`ulotning nomi, rejasi, maqsad va o`qitish natijalar bilan tanishtirish. 3. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi; 4.O`quv mashg`ulotida o`quv ishlarni baholash mezoni va ko`rsatgichlari bilan tanishtiradi (1-ilova) Ta`lim oluvchilar bilimini faollashtirish: 5.Tezkor- so`rov, savol-javob, aqliy hujum va boshqa texnikalar orqali bilimlarni faollashtiradi. Yangi o`quv material bayoni: 6.Nazariy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq o`qitish jarayonini tashkil etish bo`yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi; 7.Slaydlarni Power Point namoyish va sharhlash bilan mavzu bo`yicha asosiy holatlarni bayon qiladi.(2-ilova). Yakuniy o`quv materialni mustahkamlash: 8. Mustahkamlash uchun savolla rberadi (3-ilova). Jarayon kichik guruhlarda davom etishini ma`lum qiladi; 9.Kichik guruhlarga bo`ladi, kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi.(4-ilova)har bir guruhga topshiriq beradi (5-ilova) 10. Guruhlarda ishiarni boshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisini vazifani bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qayta aloqa o`tkazadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslahatlar beradi. 11. Ishga ajratilgan vaqt tugaganini ma`lum qiladi, guruhlar taqdimotin I tashkil etadi.Guruh azolariga diqqat bilan eshitishlarini va savollar berishlarini, shu bilan birga o`zaro bir-birlarini baholashni eslatadi.Javoblarni to`ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi. 12. Guruhlarishini o`zaro baholashni o`tkazadi, mavzuning har bir qismi bo`yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e`tabor qaratadi, berilayotgan ma`lumotlarni daftarga qayd etishlarin ieslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi, ahamiyati bilan bog`labmavzuniyakunlaydi.	Savollarga javob beradilar. Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Yozib oladilar Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar.Topshiriqni bajaradilar. Kichik guruhlar ga bo`linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar. Har bir guruh o`z topshiriq varaqalari bo`yicha faoliyatini boshlaydi. Har bir guruh sardorlari chiqib o`z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Berilgan qo`shimcha savollarga va javobberadilar. Guruh ish natijalarini o`zaro baholaydilar. Ma`lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
3-bosqich. Yakuniy (10daq.)	Mashg`ulot yakuni: 1.Faol ishtiro etgan o`quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va rag`batlantiradi. Uyga vazifani berilishi: 2. Kelgusi mashg`ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo`riqnoma beradi. (6-ilova)	Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

(1-ilova)

№	Baholash mezoni (Ballar kesimida)	Plastik kartochkadagi pul qiymati	Izoh
1	5 ball	Qizilkapalak	Berilgan topshiriqni to’liq bajarsa, barcha savollarga to’liq javob berilsa.
2	4 ball	Yashilkapalak	Topshiriqn ibajarishda biroz kamchilikka yo’l qo’yilsa, tushunchalar to’liqi zohlanmasa.
3	3 ball	Sariqkapalak	Berilgan topshiriqni bajarishda xatolikka yo’lqo’yilsa, savollarga qisman javob berilsa, kamchiliklar ko’p bo’lsa.

1. O‘rtacha yuklama. Korxonalarning hisobiy yuklamalarini aniqlashda va elektr ta’minoti tizimidagi energiya sarfini, nobudgarchiligini hisoblashda o‘rtacha yuklamasi hisobiy yuklamaning eng kichik qiymati to‘g‘risida ma’lumot beradi. Umumiy holda ma’lum oraliqdagi o‘rtacha quvvat quyidagicha ifodalanadi:

(1)

Eksluatatsiya sharoitida guruh iste’molchilarining o‘rtacha quvvatlari aktiv va reaktiv energiya hisoblagichlarining ko‘rsatkichlari asosida ushbu munosabatlar orqali topiladi:

; ;

(2)

Bu erda: E_A, E_r - aktiv va reaktiv elektr energiyalarining ko‘rilayotgan t_s vaqt oralig‘idagi sarfi.

Korxonaning elektr ta’minotini loyihalash bosqichida guruh iste’molchilarining eng katta yuklamali smenasidagi o‘rtacha quvvatni quyidagicha aniqlash mumkin:

(3)

Bu erda: - iste’molchilar nominal quvvatlarining yig‘indisi bo‘lib, takroriy-qisqa muddatli rejimda ishlovchi iste’molchilarni

UD = 100% rejimga keltirish kerak;

- guruh iste’molchilariga tegishli bo‘lgan ishlatilish koeffitsienti.

Eng yuklangan smenaga reaktiv quvvatning o‘rtacha qiymatini guruh iste’molchilari uchun shunday topiladi:

Q_o‘rt = K_ir Q_n yoki Q_o‘rt = R_o‘rt tg (4)

Bu erda tg  ning qiymatini topishda ma’lumotnomalarda har xil guruh iste’molchilari uchun berilgan quvvat koeffitsientidan foydalaniladi. Sex yoki korxonaning yillik o‘rtacha quvvati ushbu munosabatdan aniqlanadi:

; (5)

Ifodadagi - yillik iste’mol keltirilgan aktiv energiya miqdori;

- yillik iste’mol qilingan reaktiv energiya miqdori;

- korxonaning yillik ish vaqti (soat)

Faza bo‘yicha oldinda boruvchi toklar hosil qiluvchi iste’molchilarning (sinxron mashinalar, statik kondensatorlar) reaktiv quvvatlari manfiy ifoda bilan qabul qilinadi.

Agar yuklamalar grafigi bir xil vaqt intervalida olingan zinapoya ko‘rinishida bo‘lsa, o‘rta quvvat quyidagicha aniqlanadi:

(6)

Misol: Quyidagi ko‘rsatilgan grafik uchun o‘rtacha quvvatni aniqlang:





2. O‘rtacha kvadrat yuklama. Aktiv va reaktiv toklarning ma’lum intervaldagi o‘rtacha kvadrat yuklamalari quyidagi munosabatlar bilan aniqlanadi:

.

(7)

bu erda: T – ko‘rilayotgan vaqt oralig‘i.

Agar grafik zinapoya ko‘rinishiga ega bo‘lsa,

(8)

bu erda: - grafikning bir xil oraliqlari soni.

Misol: YUqorida keltirilgan grafik uchun o‘rtacha kvadrat yuklama miqdorini aniqlang.

kVt

3. Hisobiy yuklama. Zamonaviy sanoat korxonasining elektr ta’minoti tizimini loyihalashda echilishi kerak bo‘lgan murakkab texnik-iqtisodiy masalalarning asosini kutilayotgan elektr yuklamalarni to‘g‘ri aniqlash tashkil etadi. Elektr yuklamalarni hisoblash har qanday elektr ta’minlash tizimini loyihalashda birinchi bosqich hisoblanadi. Elektr yuklamalarning ko‘rsatkichlari elektr tizimiga sarf bo‘ladigan kapital mablag‘lar, rangli metallar sarfi, elektr energiyasining nobudgarchiligi va ekspluatatsiya xarajatlarini belgilaydi. Agar hisobiy quvvatni oshirib aniqlansa, kapital mablag‘larning ortishiga, tanqis bo‘lgan elektr qurilmalar va o‘tkazgichlarning to‘la imkoniyat darajasida ishlamasligiga va elektr energiyasining nobudgarchiligi oshishiga sabab bo‘ladi. YUklamani kamaytirib aniqlash esa, elektr qurilmalarining tez ishdan chiqishiga, ayrim agregatlar ish unumdorligining kamayishiga, elektr ta’minoti tizimida nobudgarchiliklarning oshishiga, elektr energiyasi sifat ko‘rsatkichlarining yomonlashishiga va elektr ta’minoti tizimining ishonchliligining kamayishiga olib keladi. SHuning uchun kutilayotgan yuklamalarni to‘g‘ri aniqlash elektr ta’minoti tizimini optimal loyihalashtirishning asosiy omilidir.

Hisobiy aktiv quvvat sifatida shunday davomli o‘zgarmas yuklama qabul qilinadiki, uning ta’siridan o‘tkazgich haroratining oshishi yoki izolyasiyaning issiqlikdan eskirish darajasi kutilayotgan o‘zgaruvchan yuklamadagiga ekvivalent bo‘ladi.

Smena davomida ma’lum vaqt oralig‘i (10 min. yoki 30 min. yoki 60 min. yoki.....) uchun olingan barcha o‘rtacha quvvatlarning eng kattasi maksimal quvvat sifatida qabul qilinadi. Elektr ta’minoti tizimining elementlarini ularning qizishi nuqtai nazaridan qabul qilinsa, hisobiy quvvat sifatida 30 minutli maksimal yuklama olinadi. Bu vaqt oralig‘i ko‘ndalang kesim yuzasi kichik va o‘rta bo‘lgan o‘tkazgichlarining qizish vaqt doimiyligiga yaqin hisoblanadi. Agar sex tarmoqlari o‘tkazgichlarining qizish vaqt doimiyligi 0,5 soatdan katta bo‘lsa, maksimum koeffitsientining miqdori quyidagi munosabat orqali qayta hisoblanadi:

(9)

Bu erda: K_m-maksimum koeffitsientining vaqt doimiyligi 0,5 soat bo‘lgandagi qiymati;

K_{m t} - maksimum koeffitsientining vaqt doimiyligi t bo‘lgandagi qiymati.

Ko‘ndalang kesim yuzasi har xil bo‘lgan o‘tkazgichlar uchun qizish vaqt doimiyligi T ning miqdorlari (min.) quyidagi jadvalda keltirilgan.

1-jadval

O‘tkazgich	Ko‘ndalang kesim yuzasi, mm^2
		35	50	70	95	120	150
Ochiq holatdagi rezina izolyasiyali o‘tkazgichlar	min	9	12	15	18	21	21
O‘sha o‘tkazgichlar trubada	min	19	23	27	32	36	40
Qog‘oz izolyasiyali kabellar	min	15	20	25	30	35	40

Ko‘p hollarda joiz qizish bo‘yicha 30 minutli maksimal yuklama hisobiy yuklama sifatida qabul qilingan. Umumiy holda maksimal, o‘rtacha kvadrat, o‘rtacha va hisobiy yuklamalar o‘rtasida quyidagi munosabat saqlanadi:

O‘zgarmas yoki deyarli o‘zgarmas yuklamada ishlaydigan iste’molchilar uchun (ventilyatorlar, nasoslar, kompressorlarning elektr yuritgichlari)

1.