2.3
Zarrachalar sistem asining
mexanikasi
48
Masalan, zarrachalar sistemasida sodir b o ia d ig a n ichki jarayon-
larni va uning fazoviy oicham larini e ’tiborga olm asdan bir butun holda-
gi harakatini o'rganish mumkin. B unda sistemani b itta zarracha bilan
almashtirish kerak b o ia d i. Bu holda (2.17) va (2.12) kabi sistemaning
energiyasi £ , impulsi P va M massasi orasidagi bogian ishlarn i yozish
mumkin:
P =
£ = M e 2.
(2.36)
с
Bu yerda V sistemaning bir butun holdagi harakat tezligi.
Um um iy holda zarrachalar sistemasining energiya va impulsini alo-
hida olingan zarrachalarning mos kattaliklari orqali yoki energiya va
impuls orasidagi umumiy m unosabatni aniqlab b o im a y d i. Bu yerda
asosiy rnuammo zarrachalarning o :zaro ta ’sir energiyasini hisobga olish
bilan b o g iiq d ir. Shu sababli ushbu k itobda zarrachalar sistemasining
harakatini:
1. 0 ‘zaro ta ’sirlashmaydigan relyativistik zarrachalar sistemasi;
2. Bir biridan yetarlicha katta masofalardagi relyativistik zarracha
lar sistemasi;
3. Kuchsiz elektromagnit m aydon ta ’sirida b o ig a n zarrachalar sis
temasi kabi sodda modellar m isolida o'rganam iz.
0 ‘zaro ta ’sirlashmaydigan zarrachalar sistem asi uchun energiya va
impuls additivlik xossasiga ega:
f =
=
( 2 - 3 7 )
a=\
a - 1 \ J l -
r = £ p. = E
P-38>
a—1
a=l у 1 —
Bu yerda a-zarrachalarga tegishli indeks, N zarrachalar soni. Zarracha
lar o :zaro va tashqi m aydon bilan ta ’sirlashmaganligi uchun har bir
zarrachaning tezligi o ‘zgannas b o ia d i.
Bundan har bir zarracha va
sistemaning energiya va impulsi o ‘zgarmas b o g iish i kelib chiqadi
Sistema energiyasi va impulsi ifodalaridagi har bir had alohida
olingan zarrachaning energiya va impulsi 4-vcktorni tashkil qiladi. 4-
vektorlarning yig in d isi yana 4-vektorni hosil qilishini hisobga olsak,
I
E le k t r o d in a m ik a
49
sistemaning to'liq 4-impulsini quyidagi ko'rinishda yozish mumkin:
(2.39)
Bu yerda p'a va P 1 mos ravishda alohida olingan zarracha va zarrachalar
sistemasining 4-impulsi.
Sistema 4-impulsining o 'z - o'ziga skalyar ko'paytiram iz:
Bu kattalik birinchidan, invariant, ikkinchidan sistema berk bo'lganligi
uchun uning ichki tarkibiga b og'liq bo'linaydi. Shuning uchun berk
sistemadagi zarrachalarning o'zaro ta ’sirlashishlari bu kattalikka ta ’sir
qilmaydi. Y a ’ni
Bu yerda £, P va Г , P * mos ravishda sistemada zarrachalarning
to'qnashishiga qadar va to'qnashgandan keyingi energiya ham da im-
pulsi.
Relyativistik zarrachalar inexanikasiga xos b o'lgan yana bir masala
ni ko'rib chiqamiz. Zarrachalar sistemasining qandaydir К sanoq sis-
tem asida impulsi P
va energiyasi £ bo'lsin. Shunday sanoq sistemasini
ko'rsatish mumkinki, unda zarrachalar sistemasining impulsi nolga teng
bo'lsin. Buni shartli ravishda “ inersiya m arkazi' yoki qisqacha im -
sanoq sistema deb ataladi. К sanoq sistemaga nisbatan uning tezligi
X o'qiga parallel deb olinadi. Bu holda 4-iinpuls komponentalari uchun
Lorentz almashtirishlari quyidagicha yoziladi:
(2.40)
(2.41)
у(г.т) b 0 ;]sin Soddalik uchun bu tezlikning yo'nalishi К sistemaning
£{im) = £ - V ^ P x
(2.42)
(2.43)
p(i.m) = Py== 0)
= p z = o.
(2.44)
50
Bu yerda
Do'stlaringiz bilan baham: |