Nazariy fizika kursi

N a C l 
molekulasida atomlaming bog‘ lanishi 
Na+
ioni bilan СГ ioni o ‘ rtasida 
elektrostatik tortishish kuchi asosida vujudga keladi. Kulon qonuniga 
asosan, qarama-qarshi zaryadli ionlar o ‘zaro tortishadi va Kulon kuchi 
ta’ sirida ionlar bir-biriga yaqinlashishadi. Ammo, kichik masofalarda 
ulaming yaqinlashuviga to‘ sqinlik qiladigan itarishuv kuchlari paydo 
boiadi. Natijada masofaning biror qiymatida bu ikki kuchlar 
tenglashadi, ya’ ni metal 
(N a )
va galloid 
(C l )
atomlardan tashkil topgan 
turg‘un sistema, molekula, vujudga keladi.
Bayon etilgan ionli b og‘ lanish yordamida barcha molekulalarning 
tuzilishini tushuntirish mumkin emas. Masalan, bu b og‘lanish ikkita 
neytral 
H
vodorod atomidan 
H 2
vodorod molekulasining qanday tashkil 
etilganini tushuntirib bera olmadi. Bunday molekulalarning tuzilishini 
va ulaming barqarorligini ikkinchi tur bog‘ lanish - ko valent bog'lanish 
kuchlari orqali tushuntirish mumkin. Kovalent b og‘ lanishlami klassik 
fizika nuqtayi nazardan tushuntirib bo‘ lmaydi, bu b og‘ lanishni faqat 
o ‘zaro ta’ siming kvant mexanik xususiyatlari orqali ifodalash mumkin. 
Uning mohiyatini vodorod molekulasi misolida muhokama qilaylik. 
A vvaio bir-biridan uzoqda joylashgan o ‘ zaro ta’ sirlashmaydigan ikkita 
vodorod atomi berilgan bo‘lsin. Yadro maydonida joylashgan elektron 
muayyan energiyaga ega bo‘ lib aniq bir kvant holatida joylashgan 
b o‘lsin. Ikkala atomni bir-biri bilan yaqinlashtirsak, ulaming elektron 
bulutlari tutasha boshlaydi va natijada o ‘ zaro ta’ sir kuchlari paydo 
bo‘ ladi. Atomlar bir-biriga yaqinlashganda 23-rasmdagi birinchi 
atomning elektronini ikkinchi atom yadrosi atrofida qayd qilish 
ehtimolligi noldan 
farqli bo‘ ladi, 
shuningdek 
ikkinchi atomni 
elektronini birinchi atom yadrosi atrofida ham qayd qilish mumkin. 
Ikkala atomning yadrolari orasida itarishuv kuchlari paydo bo‘ ladi, 
shuning uchun ular orasidagi masofa kamayishi bilan yadrolar 
o ‘ rtasidagi o ‘ zaro ta’ sir energiya orta boshlaydi. Atomlar orasidagi 
masofa yanada kamayishi bilan ulaming elektron bulutlari shunchalik 
tutashib ketaveradi, bu holda qaysi elektron birinchi atomga tegishli, 
qaysi biri ikkinchisiga tegishli degan so‘zlar o ‘ z ma’ nosini y o ‘ qotadi. 
Bunda kvant mexanikasidagi zarrachalami ayrian o ‘ xshashlik prinsipi, 
ya’ni zarrachalaming bir-biridan farq qilib bo'lmaslik prinsipini hisobga 
olish lozim.
280

---