Nazariy fizika kursi

е - Щ т,
energiyali kvantlar mavjud 
boiish i kerak. Agarda atom yorugiikning ta’ sirida uyg‘ ongan 
Em
holatdan 
En
holatga o'tadigan boisa, u holda nurlanish hodisasi ro‘ y
261

---

beradi. Bu hodisada energiyaning saqlanish qonuni o ‘rinli bo‘ lishi 
uchun 
e = E m- E n
energiyali yorug‘ lik kvanti nurlanadi. Bunday 
o ‘ tishlaming ehtimolliklarini hisoblash ham mumkin bo‘ ladi.
Shunday qilib, kvant mexanikasi asosida, yoruglikning yutilish 
yoki nurlanish ehitmolligini hisoblash mumkin. Bu masalani hal etish 
uchun avvalgi paragrafga binoan tushayotgan yorug‘ lik ta’ sirida biror 
kvant sathdan ikkinchi kvant sathga 
o ‘tish ehtimolligini hisoblash 
kerak. Demak, atomdagi optik elektron bilan yorug‘lik orasidagi o ‘zaro 
ta’ simi aniqlash kerak. Atomga tushayotgan yorug‘ likning elektr 
maydon kuchlanganligi vektori
£ (x ,/ ) = £0cos(ffl0/) 
(8.109)
ko‘rinishda bo‘ lsin, ya’ ni atom ichidagi fazoning barcha nuqtalarida bu 
kattalik bir xil qiymatni qabul qiladi. Atomning o ‘ lchmlari tushayotgan 
yorug‘ likning to‘ lqin uzunligidan ancha kichik bo‘ lish sharti keng 
oraliqda o ‘ rinlidir. Xususan, ultrabinafsha va ko‘rinadigan yorug‘ liklar 
uchun Я »
10“8 sm (a = 10“8sm) b o‘ ladi. Atom ichida yoruglikning 
vaqtga bog‘ liq bo‘ lgan elektr maydoni ta’ sir etadi va bu ta’ sir atomning 
butun o ‘ lchamlari ichida bir xil qiymatga egadir. Bunday vaqtga bog‘ liq 
b o‘ lgan elektr maydonni quyidagicha belgilab olinadi:
£ = £ ( r ) .
(8.110)
Yuqorida qilgan mulohazalarga asosan, (8.110) dan foydalanib, 
yorug‘ likning elektr maydoni bilan elektron orasidagi o ‘zaro ta’ sir 
ifodasini kiritish mumkin. Agarda maydonning skalyar potensiali

bo‘ lsa, u holda r nuqtada joylashgan elektronga ta’ sir etuvchi kuch 
funksiyasi