Nazariy fizika kursi

( E ) =
E l + W n ~ E , W n „.
Wlx, E l + W 21- E , .
..W4
Ж
w
hi’
,El + W fif - E
=
0
.
(8.45)
Hosil bo‘ lgan 
E
ga 
nisbatan tuzilgan /. darajali algebraik 
tenglamaning ildlzlari quyidagicha bo‘ ladi:
E = Ej,l,Ek2,...fikf
(8.46)
matrik elementlar kichik boiganligi sababli, bu olingan ildizlar bir- 
biriga yaqin joylashgan bo‘ ladi. Demak, g ‘ alayonlanish natijasida 
aynigan holat bir qator bir-biriga yaqin joylashgan sathlardan iborat 
bo‘ ladi va bunda aynish holatlar yo'qoladi. Agarda (8.46) dagi bir necha 
ildizlar bir-biriga teng boisa, u holda aynish qisman y o ‘ qolgan bo‘ ladi.
Nolinchi yaqinlashishdagi aniq to‘ lqin funksiyani hosil qilish 
uchun cheksiz k o‘p chiziqli kombinatsiyalar ichida (8.44) tenglamaga 
tegishli bo‘ lgan c*”' koeffitsiyentlar uchun funksiyalar to'plamini tanlab 
olish kerak:
(8.47)
Endi (8.45) tenglamani yechib, har bir (8.46) dagi ildizni qiymatini
(8.44) dagi tenglamaga qo‘ yish kerak. Bu orqali cj"' koeffitsiyentlar 
aniqlangan bo‘ ladi va olingan natajani (8.47) qo‘ yib, nolinchi 
yaqinlashishda izlanayotgan to iq in fimksiyalari aniqlanadi.
8.4. Elektr maydonida vodorod atomining energetek sathlarini 
ajralishi
Elektr maydon ta’ sirida atom spektr chiziqlarining ajralishi Shtark 
effekti deyiladi. 1913-yilda I. Shtark elektr maydon ta’ sirida vodorod 
atomida Balmer seriyasi chiziqlarining ajralishini kuzatdi. Agar elektr 
maydon yetarlicha za if b oisa va bu maydon ta’ sirida yuzaga keladigan
244

---

qo‘ shimcha energiya atomning g'alayonlanmagan energiya sathlari 
orasidagi masofalarga nisbatan kichik bo‘ lsa, u holda sathlar ajralishini 
g ‘ alayonlanish nazariyasi asosida hisoblash mumkin.
Odatda, atomning ichki elektr maydoni tashqi maydonga nisbatan 
juda katta bo‘ ladi. Masalan, vodorod atomida birinchi Bor orbitasi 
uchun Kulon maydonining kuchlanganligi
^ = 4 = 5,13-10n-
a 
m
bo'ladi. Shuning uchun atomning tashqi elektr maydoni ta’ sirida olgan 
qo‘ shimcha potensial energiyasini
W