Navoiykon-metallurgiyakombinati navoiydavlatkonchilikinstituti «mashinasozliktexnologiyasi»

Texnologik sistema va ularni asosiy elementlari
Texnologik sistemani asosiy kismlari ishlov beriluvchi zagotovka, moslama, dastgox va asboblar xisoblanadi. Struktura komponenti, ba`zi ixtiyoriy koordinatalar sistemasi (Xo, Uo, Zo)ga nisbatan kuriladi. Sanok boshi bulib xar kanday nukta olinishi mumkin.
Kutiluvchi xataliklar statistik tashkil etuvchisini xosil bulishini kurib chikamiz. Texnologik sistemani xar bir elementi tanlangan sistemaga nisbatan uziga xos nominal xolatni egallab turadi. Nominal xolatdan chetga chikish, shu elementni xolatiy xatoligi deyiladi.

Kurilayotgan xatolikni 3 ta guruxga bulish mumkin:

1. Texnologik sistemani tarkibiy kismlari xatoligi.
2. Texnologik sistema elementlari xolatiy xatoligi.
3. Sistema komponentlarini urnatish xatoligi.
Zagotovka xatoligi (_z)- texnologik sistema xolatini boshlangich bazaga nisbatan xolati xatoligi. Ular texnologik bazani boshlangich bazadan sanaladigan nominal xolatidan chetga chikishiga teng.
Moslama xatoligi (_m)-moslama elementlarining moslamani dastgoxlarga urnatuvchi elementlariga nisbatan xolati xatoligi yoki kesuvchi asbobni yunaltiruvchi elementga nisbatan.
Kesuvchi asbob xatoligi (_ka)- kesuvchi asbobni dastgoxga urnatuvchi elementga nisbatan kesuvchi asbobni chukkisi xolati xatoligi.

1.2-rasm. Texnologik sistemani strukturaviy alokasi
Struktura komponenti
Urnatish xatoligi
_zu-zagotovkani urnatish xatoligi
_mu- moslamani urnatish xatoligi
_kau-kesuvchi asbobni urnatish xatoligi.

Texnologik sistema strukturasidan kurinib turibdi statistik tashkil etuvchi kuyidagi formula yordamida aniklanadi:

Xar bir kushiluvchini kiymatini dastgoxlarda, maxsus datchiklar yordamida ulchab aniklanadi. Rakamli dastur bilan boshkariluvchi dastgoxlarda va boshka xollarda xisoblanadi.
Boshlangich baza buyicha bazalash xatoligi kuyidagi formula yordamida aniklanadi:

Boshlangich bazaga nisbatan texnologik baza xolati xatoligi zagotovka xatoligiga (_z) tengdir. Agar bu bazalar bir-biri bilan mos tushsa, u xolda zagotovkani xatoligi nulga tengdir. _zk = O

Texnologik bazaga nisbatan bazalash xatoligi kattaligi, tanlangan sozlash sxemasiga boglikdir. Bu xatolikning eng kichik kiymati kachonki 1- chi usulini kullaganda buladi, ya`ni

Sozlashni 2-chi usulida moslamani urnatuvchi element buyicha maxkamlanadi:

Agar moslamani urnatuvchi element buyicha maxkamlashni iloji bulmasa, u xolda moslama kontruktsiyasiga maxsus sozlovchi element kiritiladi (3-chi sozlash usuli), u xolda:

Sozlashni 4-nchi usulida:

Kesuvchi asbobni kesuvchi kismi chukkisi xolati xatoligi kuyidagi formula yordamida aniklanadi:

bu erda: _s - moslamani yoki kesuvchi asbobni urnatish uchun dastgox elementlari xolat xatoligi.

Xatoliklarni jamlash

Kurilayotgan xatoliklarni barcha kushiluvchilari tasodifiy kiymatlardir. Buning uchun ularni jamlash kuyidagi taksimot nazariyasi formulasi yordamida bajariladi:

bu erda: _, _i - nisbiy eyilish koeffitsenti.

Xar bir xatoliklar kushiluvchilari tasodifiy xatoliklar yigindisidan tashkil topgani uchun kushiluvchi xatoliklarni taksimot konuni Gauss konuni deb xisoblash mumkin, u xolda formula kuyidagi kurinishda buladi.






1.3-rasm. Dastgox texnologik sistemasi sxemasi.

Slindrik detallarni tashqi yuzalari bo`yicha bazalashtirishda xar xil prizmalardan foydalaniladi. Prizmalar 2 ta ma`lum burchakga og’gan tekisliklardan iborat. Bu tekisliklar orasidagi burchak 60⁰,90⁰,120⁰ bo`lishi mumkin. Prizmalar o`z ko`rinishiga ko`ra vertikal, gorizontal yoki qiya tekisliklar bo`yicha joylashadigan bo`lishi mumkin.

Bazalashtirish xatoligi detal diametrining dopuskiga (chetlanishiga ) bundan tashqari prizmani burchagiga va ishlov beriladigan tekslikni (yuzani) o`lchamlariga bog’liq bo`ladi.