|
MA'RUZA № 31
TOG JINSLARINING GRANULOMETRIK TARKIBI
VA INJENERLIK-GEOLOGIK AXAMIYATI
Tog jinsini tashkil etuvchi kattaligi jixatdan bir —biriga yakin bulgan zarralar yigindisiga
fraktsiya deb ataladi va ular mm bilan ifodalanadi. Tog jinsidan fraktsiyalarning protsent mikdori
granulometrik tarkibi deyiladi. Zarralarning katta —kichikligi bir necha un va yuz sm dan to mm
ning mingdan bir ulushigacha va undan xam kichik bulishi mumkin.
Tog jinsining granulometrik tarkibini tugri baxolash uchun tarkibidagi zarralarning katta —
kichikligini aniklash lozim.
Tog jinslarining kaysi turkumga kiritilishi, ularni tashkil etagan zarralarning katta —kichikligiga
karab granulometrik analiz orkali belgilanadi. Katta va urtacha donali jinslar galvirlash analizi
nomini olgan. Granulometrik analiz natijalari protsent xisobida ifodalanadi.
Odatda injenerlik-geologik tekshirish ishlarida 7ta galvir olinadi. Eng katta galvir
teshikchalarining diametri 10mm, eng pastdaginiki esa 0,1mm ga teng. Binobarin,diametri 10mm
dan katta jins donalari galvirning eng yukorigi kismida, 0,1mm dan kichiklari galvirning pastki
kismida yigiladi.
Galvirlash analizi kuyidagicha bajariladi:
1. Galvirlar, rasmda kursatilgandek, bir —birining ustiga joylashtiriladi.
2. Analiz uchun olingan namuna yaxshi kuritiladi va tarozida tortiladi, sungra eng yukoridagi
galvirga solinadi.
3. Galvirlar birgalikda tebratiladi. Bunda xar bir galvirda shu galvir teshikchalaridan katta
zarralar yigiladi.
4. Xar bir galvirda kolgan zarralar texnik tarozida tortiladi.
5. Xar bir galvirdagi zarralar fraktsiyasining mikdori kuyidagi formula orkali topiladi:
A
x q -------- * 100%,
V
bunda: A-galvirda kolgan jinsning ogirligi (gramm), V-analiz uchun oligan namunaning
umumiy ogirligi (gramm);
Galvirlar yordamida asosan tarkibida gil va chang zarralari bulmagan yoki juda oz bulmagan
kumlarning granulometrik tarkibi aniklanadi. Agar kum tarkibida gil va chang zarralari bulsa, u
xolda kum va undan kattarok fraktsiyalar galvirlar yordamida ajratiladi. Suv yordamida analiz
kilishning xar xil prinsplariga asoslaniladigan turli usullari bor. Bu usullar ichida eng kup tarkalgani
Robinzon usulidir.
Robinzon usuli yordamida gil va chang zarralaridan tashkil topgan jinslarning granulometrik
tarkibi aniklanadi. Bu usul jins donachalarining turgun suvda chukishiga asoslangan.
Chaykatilgan donachalar uzinin kattaligiga karab turli tezlikda chukadi. Donachalar kancha
katta bulsa, chukish tezligi shuncha tez buladi. Analiz uchun tayyorlangan jins kuritish shkafida
kuritiladi, undan 20g.olinib, 100 yoki 200ml xajmli shisha kolbaga solinadi, ustidan toza suv
kuyiladi. Sung chaykatiladi va bir —biriga yopishgan zarralarni ajratish uchun elektr pletkasi ustiga
kuyib bir soat davomida kaynatiladi. Kolbalarga butana sovigandan sung teshikchalarning diametri
0,25mm va kichik galvirdan utkaziladi. Buning uchun togaracha ustiga garlvir kuyib, kolbadagi
butana kuyiladi. Kolba bir necha marta toza suv bilan yuvilib, galvirga kuyiladi. Galvirda kolgan
zarrachalar maxsus idishga solinib kuritiladi va texnik tarozida tortilib, ogirligi aniklanadi.
Togarachadagi butana bir letrli shisha bankaga solinadi va ustiga toza suv kuyilib butananing xajmi
bir litrga yetkaziladi. Xosil kilingan butani 1,3—1,5 litrli maxsus shisha tslindrga solinadi va uchiga
rezina shlang kiydirilgan shisha tayokcha bilan chaykatiladi. Oradan ma'lum vakt utgandan sung,
xajmi 25ml maxsus pipitka bilan tslindr ichidagi butana yuzidan 10sm chukurlikda namuna olib,
maxsus idishda kuritiladi va uning nisbiy mikdori kuyidagi formula orkali protsent xisobida
aniklanadi:
a*V*C
Xq ---------
b*V1
bunda: a - pipitkadan olinib, maxsus idishda buglatilib kuritilgan
namunaning ogirligi (gramm);
V - tslindrdagi butananing umumiy xajmi (1000ml);
V1 - pipitkadagi butananing xajmi (25 ml), zarrachalarning
umumiy mikdori (protsent), agar (0,25 mm dan) katta zarracha
lar bulmasa, Sq100%ga teng buladi;
b - analiz uchun olingan namunaning mikdori (gramm).
Chukindi tog jinslarining tarkibiga asoslangan bir kancha klassifikatsiyasi mavjud. Kupchilik
foydalanadigan V.V.Oxotin (1940) tuzgan klassifikatsiyasidir. Bunda gilli chukindi jinslar 14 xilga
bulinadi:
1. Gil —bunda gil zarralari 30% dan ortik, kum zarralari esa changga nisbatan kuprok.
2. Ogir kumok tuprok —gil 20—%, chang zarralari kum zarralaridan kuprok.
3. Urtacha kumok tuprok —gil 15—%, kum zarralari changga nisbatan kuprok.
4. Urtacha changli kumok tuprok —gil 15—%, chang zarralari kumnikiga nisbatan kuprok.
5. Yengil kumok tuprok —gil 10—%, kum zarralari changnikiga nisbatan kuprok.
6. Changli kumok tuprok —gil 10—%, chang zarralari kumnikiga nisbatan kuprok.
7. Ogir kumlok tuprok —gil 6-%10, kumchangga nisbatan kuprok bulib, asosan 2—, 25mmli
donachalardan iborat.
8. Mayda donachali kumlok tuprok —gil 6—%, kum changga nisbatan kuprok, asosan 0,25—
,005mm li donachalardan iborat.
9. Changli ogir kumlok tuprok —gil 6—%, chang kumga nisbatan kuprok.
10. Yengil kumlok tuprok —gil 3—%, kum changga nisbatan kuprok, asosan 2—, 25mm li
donachalardan iborat.
11. Mayda donachali yengil kumlok tuprok —gil 3—%, kum changga nisbatan oz bulib, asosan
0,25—,05mm li donachalardan iborat.
12. Changli yengil kumlok tuprok —gil 3—%, chang zarrachalari kumnikiga nisbatan kuprok.
13. Kum —gil 3%ga yakin, kum asosiy kismini tashkil etib, 2—,25mm li donachalardan iborat.
14. Mayda donachali kum —gil 3%, kum changga nisbatan kup bulib, asosan 0,25—,05mm li
donachalardan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
