Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Qatlamlararo  (artezan)  suvlar.  Suv  o’tkazmaydigan  ikki  qatlam  orasiga  joylashgan  suv 

o’tkazadigan qatlamda suv to’planishidan qatlamlararo yer osti suvlari hosil bo’ladi. Bunday suvlar 

bosimsiz va bosimli bo’lishi mumkin. 

Qatlamlararo  bosimsiz  yer  osti  suvlari  yer  yuzasidan  ikkinchi,  uchinchi  suv  o’tkazmaydigan 

qatlamlar  orasidagi  qatlamlarda  joylashgan  bo’lib,  doimo  grunt  suvlarining  ostida  uchraydi.  Bu 

suvlar suv saqlovchi qatlamlarni to’ldira olmaydi, chunki ular past-baland relyefli tog’li va tog’ oldi 

---

rayonlarida  uchraydi,  daryo  va  jarlik  o’zanida  buloq  tarzida  yer  yuzasiga  chiqib,  oqar  suvlarga 

qo’shiladi.  Qatlamlararo  bosimsiz  suvlarning  ta'minlanish  soxasi  suv  singuvchi  qatlamning  yer 

yuzasiga  chiqqan  qismiga  to’g’ri  keladi  va  tarqalish  maydoniga  mos  tushmaydi.  Bu  suvlar  oqimi 

grunt suvlari oqimiga o’xshash bo’ladi. (2-rasm) 

Qatlamlararo  bosimli  yer  osti  suvlari,  odatda,  suv  o’tkazmaydigan  va  suv  singiydigan 

qatlamlarning  tektonik  xarakatlari  ta'sirida  hosil  bo’lgan  sinklinal  yoki  monoklinal  strukturalarida 

yuzaga  keladi.  Suv  singadigan  qatlamlar  tog’li  rayonlarda  yer  yuzasiga  chiqib,  atmosfera 

yog’inlaridan tuyinadi va singiyotgan suv o’z og’irlik kuchi ta'sirida nishablik bo’yicha pastga qarab 

oqa  boshlaydi.  Suv  qatlam  g’ovakliklari  va  bo’shliqlarini  to’ldirib,  o’z  xarakati  davomida 

burmaning  sinklinal  qismidan  antiklinaliga  qarab  ko’tarila  boshlaydi.    Natijada    bosim    yuzaga  

keladi. Suvli qatlamning yuqori  

 

 

 

 

 

2-rasm. Bosimsiz qatlamlararo suvlar: 

               

1 - suv o’tkazmaydigan qatlam; 2 - qum qatlam; 3 - grunt suvlari;  

4 - qatlamlararo bosimsiz suvlar; 5 - ta'minlanish soxasi; 

6 - infiltratsiya suvlari; 7 - tinch buloq. 

xam pastki tomonidan qatlamlar o’zidan suvni o’tkazmaganligi sababli suv bosimi vaqt o’tishi 

bilan juda kuchayadi. Agar suvli qatlam burg’u qudug’i yordamida ochilsa, suv satxi quduq bo’ylab 

yuqoriga ko’tarila boshlaydi, shuning uchun xam bosimli suv deb ataladi. Suv satxi esa pyezometrik 

satx deyiladi (3-rasm). 

 

 

 

 

 

 

3-rasm. Artezian xavza 

 

 

 

 

a  -  qatlamlarning  sinklinal  va  b  -  monoklinal  xolda  yotishdagi  artezian  suvi;  1  -  infiltratsiya 

suvlari; 2 - qum qatlam; 3 - suv o’tkazmaydigan qatlam; 4 - burg qudug’i; 5 - ta'minlanish soxasi; 



N - bosimning balandligi. 

Pyezometrik  satx  balandligi  dengiz  yuzasi  yoki  nisbiy  olingan  gorizontal  tekislikka  nisbatan 

aniqlanadi. Kartada xar xil pyezometrik satxlarni birlashtiruvchi chiziq gidroizopyez deb ataladi. 

Bosim  kuchi  suv  singuvchi  qatlamning  yer  yuzasiga  chiqan  qismining  mutloq  balandligi  bilan 

suv  ochilgan  joy  balandligining  farqi  orqali  topiladi.  Ayrim  paytlarda  suvli  gorizontning  ochgan 

quduqlardan suv yer yuzasiga fontan bo’lib otilib chiqadi. Bosimli suvlar Yevropada birinchi marta 

1126  yilda  frantsiyaning  Artua  (qadimgi  nomi  Artiziya)  viloyatida  topilgan,  shu  sababli  artezian 

suvlar  deb  ataladi.  Bosimli  suv  gorizontlari  suv  o’tkazmaydigan  qatlamlar  bilan  bo’linib,  qat-qat 

bo’lib  joylashadi  va  yer  osti  suvlarining  artezian  xavzalarini  hosil  qiladi.  Suv  singadigan 

qatlamning yer yuzasiga chiqqan suv bilan ta'minlanadigan qismi suvli gorizontning tuyinish soxasi 

deyiladi.  Bosimli  suvlarning  yer  yuzasiga  chiqadigan  joyi  oqish  soxasi  yoki  bo’shalish  soxasi 

deyiladi.