Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Changsimon va gilli jinslar. Changsimon va gilli zarralar qumloq tuproq, kumloq tuproq va gil 

tuproq jinslarining asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi. Gilli jinslar tabiatda keng tarqalgan bo’lib, 

cho’kindi jinslarning 50% dan ortig’ini tashkil etadi.  

Lyoss  va  lyossimon  jinslar  tuzilishi  jixatidan  o’ziga  xos  fizik  va  mexanik,  kimyoviy  mineral 

tarkibli  xamda  yer  yuzasining  ma'lum  sharoitdagi  ulkalarida  hosil  bo’lgan  cho’kindi  tog’  jinsidir. 

“Lyoss” so’zi nemischa yumshoq uvalanadigan ma'noni bildiradi.  

Lyoss  sergovak,  sariq  yoki  bo’z-sariq  rangda,  qatlamlanmagan,  qulda  siqilganda  tez 

uvalanadigan jins bo’lib, uning 70% 0,05 - 0,001mm li zarralardan tashkil topgan. 

Lyosslar  quyidagi  xususiyatlariga  qarab  ajratiladi:  1.  Rangi  sarg’ish,  och  malla  sarg’ish.  2. 

Serg’ovak.  G’ovaklarini  oddiy  ko’z  bilan  ko’rish  mumkin,  diametri  3mm  gacha.  G’ovaklik  jins 

xajmining  45-50%  ni  tashkil  etadi  3.  Kaltsiy  va  magniy  karbonat  tuzlari  jins  massasining  5%  dan 

ko’prog’ini  tashkil  etadi.  4.  Lyoss  qatlamida  qum  va  shag’al  linzalari  bo’lmasligi  kerak.  5.  Jinsni 

tashkil qiluvchi zarrachalarning 50% dan ko’pi 0,05mm dan 0,001mm gacha bo’lishi, 0,001mm dan 

kichik  zarrachalar  10%  gacha  bo’lishi  va  0,25mm  li  zarrachalarning  bo’lmasligi.  6.  Jarliklarda 

vertikal  tarzda  ajralish  xususiyatiga  ega.  7.  Uzoq  vaqt  suv  ta'sir  etganda  o’z  massasi  ta'sirida 

cho’kishi. 8. uqori darajada suv o’tkazuvchanligi. 9. Quruq xolda qattiq, namlanganda tez ivib loy 

xoliga kelishi. 10. Tarkibida tez eriydigan tuzlarning ko’p miqdorda bo’lishi. 

Lyoss  va  lyossimon  jinslar  paydo  bo’lish  va  olib  borib  yotqizilishi  sharoitiga  qarab  eol, 

prolyuvial, elyuvial, delyuvial, allyuvial va flyuvio-glyatsial turlarga ajratiladi.