Yer osti suvlari sifatining va unda erigan tuzlar mikdorining uzgarishi ulardan xalk xujaligida
Yer yuzasida maishiy va sanoat okava suvlari xamda chikindilarning tuplanishi, suv
xavzalarining ifloslanishi, ugit va zaxarli ximiyaviy dorilardan kup foydalanish yer osti suvlarining
ifloslanishiga asosiy sabab buladi.
Suv chikarish inshootlarini ishlatish davrida chuchuk suvli xavzaga shur xamda ifloslangan
daryo va dengiz suvlarining surilib kelishi natijasida xam yer osti suvlari ifloslanishi mumkin.
Shuningdek yer osti suvlariga ifloslangan sanoat okava suvlarining saklaydigan va tindiradigan
joylardan aeratsiya zonasi buylab sizib kelib kushilishidan, kuduk devorlari bilan trubalar orasidagi
tirkishlardan, suvni katlamlarga shimdirish uchun kazilgan kuduklardan va karst voronkalari orkali
kushilishidan xam ifloslanishi buladi.
Yer osti suvlarining ifloslanishi, asosan, rayonning geologik va gidrogeologik sharoitlariga,
ya'ni suvli katlamlarni ajratib turadigan suv utkazmaydigan katlamlarning bulish-bulmasligiga,
ularning suv shimish xususiyatlariga, yer osti suvlarining joylashish chukurligiga boglik. Ayniksa
yuzaki suvlar yukoridan suv utkazmaydigan katlam bilan chegaralanmagani uchun ifloslanadi.
Artezian suvlari tuplanadigan katlamlar yukori va pastki tomonlaridan uzidan suv utkazmaydigan
katlamlar bilan chegaralangani uchun deyarli ifloslanmaydi.
Suv chikarish va kanalizatsiya inshootlarini ishlatishda, kupincha, yer osti suvlari ximiyaviy va
bakteriologik ifloslanishga duchor buladi. ayrim xollarda radioaktiv, mexanik va issiklikdan
ifloslanish xam uchraydi.
Ximiyaviy ifloslanish yer osti suvlariga organik (karbol, naften kislotalari, zaxarli ximikatlar va
b.), neorganik (tuzlar, kislotalar, ishkorlar), zaxarli (margimush, rux, simob, kurgoshin tuzlari) va
zaxarli moddalar kushilishidan yuzaga keladi. Zaxarli ximiyaviy moddalar yerning chukur
kismlarigachasizib borishi va yer osti suv okimining kiyaligi tik bulgan joylarda katta maydonlarga
tarkalishi mumkin.
Bakterial ifloslanish yer osti suvlarida kasalik tarkatuvchi bakterialar paydo bulganda yuzaga
keladi. Bunday kurinishdagi ifloslanish ma'lum bir muddatgacha bulib, uning davomiyligi
ifloslanish manbaining mikdoriga, gruntning suv shimishiga va bakterialarning yashash mikdoriga
boglik.
Yer osti suvlari radioaktiv moddalarga boy jinslardan filtratsiyalanganda radioaktiv
ifloslanishga uchraydi.
Mexanik ifloslanish yer yuzasidagi suvlar tarkibidagi mexanik aralashmalarning (kum, shlak va
b.) yoriklar, bushliklar buylab yer osti suvlariga kushilishidan xosil buladi.
Yer osti suvlariga yukori xaroratli yuzaki yoki sanoat okava suvlarining kushilishidan
issiklikdan ifloslanish yuzaga keladi.
Sugoriladigan ekin maydonlaridan uzok vakt suvning shimilishi natijasida grunt suvlarining
minerallanishi, oksidlanishi kuchayadi, azot kislotasining tuzlari va ammiak mikdori oshadi.
Ayniksa, yer osti suvlari okimining xarakati sekin bulgan joyda xamda relfning past joylarida suv
tuplanadi. Bunday maydonlarda grunt suvlarining vertikal kesimi buyicha bakterial-ximiyaviy
ifloslangan zona paydo buladi. Sanoat okava suvlarini tindiradigan joylardan, sugorish
maydonlaridan buladigan shimilish xisobiga grunt suvlari kup ifloslanadi.
Yer osti suvlari ifloslanishini oldini olish uchun kuriladigan chora tadbirlarga okar suvlarni
tozalash, chikindisiz sanoat texnologiyasini tashkil etish, suv xavzalarining tubini suv
utkazmaydigan ekranlar bilan koplash, shimilayotgan iflos suvlarni zovurlar yordamida tutib kolish
kiradi. Zaxarli okar suvlarni kuduklar yordamida juda chukurdagi suvli katlamlarga, tosh tuzi
massivlariga xaydash lozim buladi. Lekin vakti kelib, bu suvlar yukorida yotgan suvli katlamlarga
kuduk devori bilan truba orasidagi bushlik orkali sizilib chikishi mumkin.
Suv chikarish inshootlari yer osti suvlarining ifloslanishi mumkin bulgan joyidan okim buyicha
yukorirokka kurilishi lozim. Bunday inshootlar iflos daryo va shur dengiz suvlaridan uzokrokka
joylashtiriladi. Shuningdek, ularni sanoat korxonalari, mozorlar va kishlok xujaligi ekinlari
ekiladigan maydonlarga yakin joyga joylashtirish tafsiya etilmaydi.
Yer osti suvlarining ifloslanishdan saklashning muxim tadbirlaridan biri suv chikarish
inshootlari atrofida sanitariya jixatidan muxofaza kilish zonasi tashkil kilish kerak.
