Navoiy kon metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti fizikadan tajriba ishlarini bajarish bo

Ishni bajarish tartibi:

1. 
   Shisha idish devorlariga qo’yilgan belgilar orasidagi masofa chizg’ich yordamida o’lchanadi, suyuqlik zichligi aniqlanadi.
   
2. 
   (7) ifodadan muayyan tajribaga bog’liq doimiy “C” hisoblanadi.
   
3. 
   Suyuqlikka tushiraladigan sharcha radiusi (diametri) mikrometr yordamida 0,01mm aniqlikda o’lchanadi, bu sharcha pinsit yordamida mumkin qadar silindr o’qiga va suyuqlik sirtiga yaqin tashlanadi.
   
4. 
   Sarchaning suyuqlikdagi belgilar orasidagi masofani o’tish vaqti sekundomer yordamida aniqlanadi.
   
5. 
   Tajriba 5-7 ta sharcha uchun takrorlanadi.
   
6. 
   (8) ifodadan suyuqlikning ichki ishqalanish koeffisiyenti hisoblandi.
   
7. 
   O’lchash va hisoblash natijalari jadvalga yoziladi.
   

1-jadval

№	r (m)	t (s)	(m)	 ( )	 ( )	(%)
1.
2.
3.
O’rt.q

Nazorat savollari

1. 
   Arximed qonunini ta’riflab bering.
   
2. 
   Stoks formulasini yozing. Bu formulaga kirgan kattaliklarni tushuntiring.
   
3. 
   Suyuqlikning ichida harakatlanayotgan jismga qanday kuchlar ta’sir qiladi?
   
4. 
   Ishni bajarish tartibini gapirib bering.
   
5. 
   Ishqalanish koeffisiyenti qanday birlikda o’lchanadi?
   
6. 
   Ishqalanish koeffisiyenti qanday qiymatlarga bog’liq holda o’zgaradi?
   

Tajriba ishi №7
Elektrostatik maydonni o’rganish
Ishning maqsadi: elektrostatik maydonning kuch va energetik xarakteristikalarini o’rganish, ekvipotensial chiziqlarni tajribada aniqlash.
Kerakli asbob va qurilmalar: suvli vanna, har xil shakldagi elektrodlar, metall zond, o’zgarmas tok manbai, galvanometr, voltmeter, ulovchi simlar.
Nazariy qism
Zaryadlangan jismlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir materiyaning maxsus turi bo’lgan elektr maydon orqali amalga oshadi.
Elektr maydonning asosiy xossasi elektr zaryadlarga uning biror kuch bilan ta’sir qilishidir. Qo’zg’almas elektr zaryadlarning elektr maydoni elektrostatik maydon deb ataladi.
Elektrostatik maydonning kuch xarakteristikasi –elektr maydon kuchlanganligideyiladi. - vektor kattalik bo’lib, u maydonning istalgan nuqtasiga kiritilgan q birlik sinov zaryadiga ta’sir qiluvchi F kuchga son jihatdan teng bo’ladi.
(1.1)
Elektrostatik maydonni energetik xarakteristikasi  - elektr maydon potensiali deyiladi. U son jihatdan birlik sinov zaryadini maydonning ma’lum bir nuqtasidan cheksizlikka ko’chirishda elektr maydon kuchlarining bajargan ishini ko’rsatadi va zaryad miqdoriga bo’lgan nisbatiga teng bo’ladi:
(1.2)
Potensiallari teng bolgan elektrostatik maydon nuqtalarining geometrik o’rnidan iborat sirtga ekvipotensial sirt deyiladi.

1.1-rasm. 1.2-rasm.

Ekvipotensial sirtlar sistemasi orqali elektrostatik maydonni tasvirlash qulay, chunki ularga nisbatan kuchlanganlik vektori E ning kuch chiziqlari quriladi. Maydonning qaraladigan nuqtasida E vektor hamma vaqt ekvipotensial sirtlarga perpendikulyar bo’ladi.

Agar zaryadni ekvipotensial sirt bo’ylab l masofaga ko’chirsak, unda bajarilgan ish nolga teng buladi, chunki . Bundan,
(1.3)
Demak, E vektori bilan yo’nalish orasidagi burchak 90⁰ ga teng ekan. Maydonning kuchlanganligi E va potensiali  orasidagi munosabatga asosan ekvipotensial cniziqlar bo’ylab kuchlanganlik E ni topish mumkin.
yoki (1.4)
1.1 va 1.2–rasmlardan ko’rinadiki, ekvipotensial sirtlar sistemasi orqali elektrostatik maydonni tasvirlash qulay, chunki ularga nisbatan kuchlanganlik vektori E ning kuch chiziqlari quriladi. Maydonning qaraladigan nuqtasida E vektor hamma vaqt ekvipotensial sirtlarga perpendikulyar va hamma vaqt potensialning kamayish tomoniga yo’nalgan bo’ladi.