Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

зм
) 
Uch fazali izolyatsiyaning aktiv qarshiligi 
r=1/(1/ r
1
+1/ r
2
1/r
3
) 
Ruxsat etilgan qo`yilish tokini tanlash 
h
доп
h
I
I

.
 
 
Qarshiligi 
 
)
/(
r
R
R
r
r
h
h
уст



 
bu yerda, Rh- odam organizmining qarshiligi. 
Relening o`chirish toki. 
I
ср
=U
cт
/(R
Д
+r
уст
) 
 
 
Еlektr uzatish tarmog‘ida erga ulagichlarni o‘rnatish 
Tok o‘tkazuvchi qismga erga ulagichni o‘rnatish kuchlanish yo‘qligini 
tekshirilgan zahotiyoq bajarilishi kerak. 
Kuchma erga ulagich avval erga ulanadigan qurilmaga, keyin kuchlanish 
yo‘qligi tekshirilgan zahoti tok o‘tkazuvchi qismga o‘rnatilishi kerak. 
Ko‘chma erga ulagichni olishda uni teskari tarzda: oldin tok o‘tkazuvchi 
qismidan olib tashlab, keyin erga ulangan uskunalardan olib tashlanadi. 
РТ 
РТ 
r
3м 
r
1
r
2 
r
3 
ДТ 
ОК 

---

50 
Ko‘chma erga ulagichni dielektrik qo‘lqopda 1000 V kuchlanishdan yuqori 
elektr uskunalarida izolyasion shtanga qo‘llab qo‘yish va olish shart. Ko‘chma erga 
ulagichni tok o‘tkazuvchi qismga shu shtanga bilan yoki dielektrik qo‘lqop kiyib 
qo‘lda mahkamlash kerak. 
Ushbu Qoidaning 
9.2-band
ida ko‘rsatib o‘tilgandan tashqari hollarda erga 
ulagich uchun mo‘ljallanmagan simlarda foydalanish man qilinadi. 
1000 V kuchlanishdan yuqori elektr uzatish tarmog‘ini taqsimlovchi elektr 
uskunalaridan o‘chirilgan joylarida va seksiyaga ajratadigan kommutatsion 
apparatlari oldida erga ulanishi shart. 
Quyidagilarga ruxsat etiladi: 
— 35 kV va undan yuqori kuchlanishli elektr uzatish tarmog‘ida asosiy elektr 
tarmog‘i ikki tomonidan erga ulangan, shoxobchadagi podstansiyalarda esa erga 
ulagich o‘chirilgan tarmoq ajratgichlaridan keyin o‘rnatilgan bo‘lsa, bu elektr tarmoq 
erga ulanmaydi. 
— 6-20 kV kuchlanishli elektr uzatish tarmoqlarini faqat bir taqsimlovchi 
elektr uskunalarida yoki bir seksiyaga ajratadigan asbob oldida yoxud taqsimlovchi 
elektr uskunalariga yoki seksiyaga ajratadigan asbobga yaqin turgan ustunda erga 
ulash mumkin. Qolgan taqsimlovchi elektr uskunalarida va seksiyaga ajratadigan 
asboblar oldida elektr uzatish tarmog‘iga qo‘yiladigan erga ulagichlar ish joyi bilan 
ushbu taqsimlovchi uskunalar yoki seksiyaga ajratadigan asboblar oralig‘ida 
o‘rnatilishi sharti bilan, o‘sha kuchlanish olinib o‘chirilgan elektr uzatish tarmoqlarini 
erga ulamaslik mumkin. Elektr uzatish tarmoqlarida yuqorida qayd qilingan erga 
ulagichlar erga ulash uskunalari bor ustunlarga o‘natilishi kerak. 
Havo elektr uzatish tarmoqlarini kesishgan joylarida ko‘pzanjirli elektr uzatish 
tarmog‘ining o‘chirilgan bir tarmog‘ida, kuchlanish ta’siri ostidagi elektr tarmoqda 
va elektr uzatish tarmog‘ining alohida fazalarida ish bajarish uchun erga ulagich 
o‘rnatish bo‘yicha talab 14-bobda keltirilgan. 
1000 V kuchlanishgacha bo‘lgan elektr uzatish tarmoqlarida erga ulagichni 
faqat ish joyiga qo‘yish etarli. 
Ushbu Qoidani 
5.6.1.-band
ida eslatib qo‘yilgan erga ulagichlarga qo‘shimcha 
har bir brigadani ish joyida simlarni har bir fazasi, kerak bo‘lganda troslar ham erga 
ulanishi shart. 
Sim tortadigan metal roliklarda va ushlab turuvchi qisqichlarda (zajimlarda) 
yotgan simlar uchun roliklarning (zajimlarning) o‘zidagi qo‘zg‘almas bo‘lagini erga 
ulash kifoya. Metal konstruksiyali hamda temir qobig‘lari erga ulangan temir-beton 
ustunlar va undagi roliklar halqasi (oboymasi) va qisqichlar orasida tabiiy tutashish 
bo‘lsa, rolik va qisqichlarni qo‘shimcha erga ulash talab qilinmaydi. 
Ikki mustahkam anker ustunlari orasida sim osilayotganda, hamda anker 
ustundagi aylanib o‘tuvchi sim ulangandan keyin, osilgan simlar (troslar) 

---

51 
boshlang‘ich anker ustunda va oxirgi simlarni ushlab turuvchi oxirroqdagi biron 
ustunda erga ulanishi shart. 
Tayyor uchastkalardagi simlar (troslar) orqali momaqaldiroqdan va boshqa 
o‘takuchlanishdan keyingi uchastkalarga osilayotgan simlarga (trosslarga) potensial 
o‘tish xavfini yo‘q qilish maqsadida oxirgi anker ustunida osilgan simlarni 
(trosslarni), hamda qurilib bitgan elektr uzatish tarmog‘i simlarini erga ulash man 
qilinadi. 
Har bir fazasida simlar birnecha bo‘lim-bo‘limlarga qarab ajratilgan elektr 
uzatish tarmog‘ida har fazadagisining bir simini erga ulashga ruxsat beriladi, 
fazalardagi simlar izolyasion kashak yordamida ajratilganda hamma simlarini erga 
ulash talab qilinadi. 
Bir zanjirli elektr tarmog‘ida erga ulagichni ish olib borilayotgan ustunga yoki 
qo‘shni ustunga qo‘yish keraq Brigada ishlayotgan elektr uzatish tarmog‘i 
uchastkasiga erga ulagichlar orasidagi masofa 2 km dan oshmasligi sharti bilan ikki 
tomonidan erga ulagich o‘rnatishga ruxsat etiladi. 
Ustundan izolyasiya qilingan momaqaldiroqqa qarshi osilgan trosda yoki 
ushbu ustunga osilgai trossda yoki ustun konstruksiyasida bu trossga 1 metrdan kam 
masofaga yaqinlashib ishlaganda, tros albatta erga ulanishi shart. Erga ulagich trosni 
izolyasiya qilingan tomonidan keyingi ustunga ketgan erida yoki oralig‘ida qo‘yiladi. 
Agar ushbu trosda muz eritish mo‘ljallangan bo‘lsa, ish boshlashdan oldin, tros 
kuchlanish kelishi mumkin bo‘lgan barcha tomonlaridan o‘chirilib, erga ulanishi 
shart. 
Ko‘chma erga ulagich metal ustunlarda uning elementiga, erga ulagich 
o‘rnatish uchun jihozlangan temir-beton va yog‘och ustunlarda erga ulagich 
uskunalariga, ularni butunligini tekshirgandan keyin shu simlarga o‘rnatilishi kerak. 
Erga ulagich o‘rnatish uchun jihozlangan uskunalari bo‘lmagan temir-beton 
ustunlarda erga ulagichni ustunning traversiga va boshqa metall elementiga o‘rnatish 
mumkin. 
Neytrali erga ulangan va nol simi tarmoqda qayta erga ulangan 1000 V 
kuchlanishgacha bo‘lgan elektr uzatish tarmoqlarida erga ulagichni ushbu nulevoy 
simiga o‘rnatish mumkin. 
Uskunalardagi ko‘chma erga ulagichni o‘rnatilishi kerak bo‘lgan joylar 
bo‘yoqdan tozalanishi shart. 
Ish joyida ko‘chma erga ulagich erga yarim metrdan chuqurlikka tik qoqilgan 
erga ulash uskunasiga o‘rnatilishi mumkin. Erga ulash uskunasini tuproq bexos 
to‘kilgan uyumga qoqish man qilinadi. 
1000 V kuchlanishgacha bo‘lgan elektr uzatish tarmog‘ida yoki izolyasion 
zvenosi yo‘q teleskopik minorada turib ishlaganda, ta’mirlanayotgan tarmoq. 
simlarining barchasiga, shu jumladan radio va telemexanika apparatlari uchun osilgan 
ochiq simlarga ham erga ulagich qo‘yilishi shart. 

---

52 
Ta’mirlash uchun
 
o‘chirilgan elektr uzatish tarmoqlarida ko‘chma erga 
ulagichlarni o‘rnatish va keyin uni olish hamda ustunlarga o‘rnatilgan erga ulagich 
pichog‘ini ulash ishlarini navbatchi yoki tezkor-ta’mirlash xodimlari amalga 
oshirishlari kerak: biri IV gruppali (1000 V kuchlanishdan yuqori elektr uzatish 
tarmoqlarida) yoki III gruppali (1000 V kuchlanishdan past elektr uzatish 
tarmoqlarida), ikkinchisi III gruppali bo‘lishi keraq Ikkinchi xodim sifatida III 
gruppali ta’mirlash brigadasi a’zosini, iste’molchilarga ta’lluqli elektr uzatish 
tarmoqlarida esa iste’molchi xodimini ishlatishga ruxsat beriladi. 
Ustunlardagi erga ulagich pichoqlarini navbatchi yoki tezkor-ta’mirlash 
xodimlarida III gruppali bir xodim o‘chirishiga ruxsat etiladi. 
Elektr uzatish tarmoqlaridagi ish joylarida ko‘chma erga ulagichni ish 
bajaruvchi bilan birgalikda III gruppaga ega bo‘lgan brigada a’zosi bilan birgalikda 
o‘rnatishi mumkin. Ushbu erga ulagichni olish ish bajaruvchining farmoyishi bilan III 
gruppali ikki brigada a’zosi bajarishi mumkin. 
Elektr uzatish tarmoqlarida kuchlanish yo‘qligini tekshirish, erga ulagichni 
o‘rnatish va olish paytida ishchini biri erda turishi va boshqa ishchini kuzatib turishi 
kerak.