Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

Yerga ulovchi o`tkazgichlar. 
 
Yerga ulovchi o`tkazgichlar sifatida yerga ulanish kerak bo`lgan qismlarni yer
bilan bog`lash uchun qoida buyicha po`lat polosalar va yumalok yuzali pulatlar 
qo`llaniladi. 1000 V dan yuqori kuchlanishlarda elektr qurilmalar effektli yerga 
ulangan bo`ladi va ularda ruxsat etilgan katta tok oqib yerga o`tganda termik 
chidamliligi aniqlanadi. Bunda o`tkazgichni qisqa vaqtda qizish releli himoyani 

---

46 
ta'siri vaqtiga mos ravishda tula o`chgincha o`chirgichni temperaturasi 400 S 
oshmasligi kerak. Kuchlanishi 1000 V gacha va undan yuqori kuchlanishlarda 
izolyatsiya qilingan neytrallar qarshiligi faza o`tkazgichini 1/3 o`tkazuvchanlikdan 
kam bo`lmasligi kerak. 
Yerga ulanuvchi jixozlarga nisbatan yerga ulagichlarni joylashtirilish joyiga qarab 
chiqarilgan va konturli turlarga bo`linadi. 
Chiqarilgan yerga ulovchi qurilmalar yerga ulagichlar maydon chegarasida 
chiqarilgan bo`lib, yoki maydonning bir chekkasiga umumlashtirilgan. Shuning 
uchun bu chiqarilgan yerga ulagichlar bir joyga umumlashtirilgan deb ataladi. Bu 
yerga ulagichni kamchiligi himoya kilinuvchi ob'yektdan yerga ulagichni 
o`zoqlashtirilganligidir. Shuning uchun himoya territoriyasi qismida tegish 
koeffitsenti. Shu kamchiligi bilan kuchlanishi 1000 V gacha va yerga qisqa toki yoki 
kichiq bo`lganda ya'ni yerga ulagichni potentsiali tegish kuchlanishini ruxsat etilgan 
kiymatidan oshmaganda qo`llaniladi. 
Avzallik tomoni esa gruntni qarshiligi kichiq bo`lgan joyga elektrodlarni 
joylashtirishni tanlashni mumkinligidir. Kontur yerga ulovchi qurilmalar elektrodlar 
va ularni yerga ulagichlari kontur bo`yicha joylashgan bo`lib, yerga ulanishi kerak 
bo`lgan jixozlar joylashgan maydon ichida joylashtirilishni xarakterlaydi. 
2. Himoyalab o`chirish shunday qurilmaki, u elektr jihozlarning ishlash 
jarayonida inson organizmiga elektr tonkining ta'siri natijasida sodir bo`ladigan 
xavfni tez ta'sir etuvchi himoyalash avtomatik o`chiruvchi qurilma hisoblanadi. 
Bunday xavf tug`ilish asosan biror bir fazaning elektr jihoz korpusiga tegib qolishi, 
elektr jihozi izolyatsiyaning yo`qolishi natijasida sodir bo`ladi.
 
Doimiy holda kuchlanishning U
t
tegishli ya'ni inson organizmidan o`tayotgan I 
tok o`ta xavfli hisoblanadi.
h
h
R
I
U


bu yerda, Rh –inson organizmidagi qarshilik. 
Insonning elektr qurilmasiga tegib ketish yoki kuchlanishning ruxsat etilgan 
qiymatdan yuqori bo`lishi va elektr tokining insonga aniq ta'sir etish xavf tug`dirish 
elektr zanjirlarni tezda o`chirib himoyalash talab etiladi. 
Buning uchun himoyalab o`chirish qurilmasi qo`llaniladi. O`chirib himoyalash 
jihozi o`chirib himoyalash asbobi hisoblanadi va avtomatik o`chirgich bajaruvchi 
organ vazifasini o`taydi. 
O`chirib himoyalash qurilmasining ishlash printsipi va unga qo`yilgan 
qurilmaning korpusi bilan yerdagi potentsialni sezishini ko`rib chiqamiz. 
к
З
к
r
I



 
r
k
-yerga ulovchi jihozning qarshiligi; 

---

47 
r
v
-yordamchi yerga ulovchi jihozning qarshiligi.