Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

Himoyalovchi yerga ulash qurilmalarni hisoblash. 
Yerga ulash qurilmalarini hisoblash uchun quyidagi ma’lumotlar kerak bo‘ladi: 
- yerga ulanadigan uskunaning kuchlanishi; 
- tarmoqni neytral rejimi; 
- 1000 V dan yuqori kuchlanishda yerga tutashuv toki; 
- yerni solishtirma qarshiligi; 
- yerga ulanadigan uskunalarni joylashtirish plani; 
- yerga ulash tabiiy qurilmalarini tavsifnomasi (yoyish tok qarshiligi, miqdori 
va ularni o‘lchamlari). 
Yerga ulash qurilmalarini hisoblash, quyidagi ketma-ketlikda bajariladi: 
1.
Yerga ulanadigan uskunani ruxsat etilgan qarshiligi (
R
r
) aniqlanadi. Hozirgi 
vaqtda yerga ulash qurilmalarini hisoblash uchun ikkita usul qo‘llaniladi: ruxsat 
etilgan qarshiligi, hamda tegib ketishga ruxsat etilgan qadamli kuchlanishlari. 
Ruxsat etilgan qarshilikni hisoblashda, yerga ulash qurilmasi talab etilgan 
qarshilik tanlab olinadi va shu bo‘yicha hisobladi.
Tegib ketishga ruxsat etilgan kuchlanishning (
TK
U
) hisobida esa, yerga ulash 
qurilmasini qarshiligi (
t
R
) aniqlanadi va shu qarshilik tegib ketish, hamda qadamli 
kuchlanishga (
K
U
) ruxsat etilgan miqdordan oshmasligi shart: 
;
ia
TK
t
I
U
R

ib
K
r
I
U
R

(
Om
) 
(1) 
2.
Yerning solishtirma qarshiligini hisoblab aniqlanadi yoki o‘lchab olinadi. 
Yerni solishtirma qarshiligini nazorat qilish tartibi, elektrod yoki to‘rt elektrod 
usullari bilan o‘lchanadi. 
Nazorat elektrod usuli bilan bitta vertikal joylashgan 2-2,5 m elektrodni (yerga 
ulash qurilmasini to‘rtinchi qismi) yoyilish tokini qarshiligi aniqlanadi, undan so‘ng, 
muvofiq bog‘liqlardan yerni solishtirma qarshiligi aniqlanadi. 
To‘rtta elektrod usuli bilan to‘rtta bir xil elektrodlarni bir xil oraliqdagi 
masofada joylashtiriladi va qisqichlari yordamida o‘lchov asbobi bilan biriktiriladi. 
Bir vertikal yerga ulagichning (sterjen) qarshiligi: 


















t
t
d
l
r
xuc
b
4
4
lg
2
1
2
366
,
0

(
Om
) 
(2) 
bu erda: 
ρ
xis 
– yer sathining solishtirma qarshilign, (
Om∙m
); 
ℓ
- sterjen o‘zunligi, (
m
); 
t
- quyilish chuqurligi, ya’ni yer usti qismidan yerga ulashning o‘rtasidagi teng 
masofa (
m
); 
d
- sterjen diametri, (
m
); 
Hisoblashlarda, burab ulangan diametri 12 mm, uzunligi 5 m bo‘lgan yerga 
ulagichlarda, soddalashtirilgan formuladan foydalanish mumkin: 
хис
CT
r



27
,
0
(
Om
) 
(3) 
Yerning hisobiy solishtirma qarshiligi: 




мавс
хис
k
(
Om∙m
) 
(4) 

---

131 
bu erda: ρ - normal namlikda o‘lchangan yerning solishtirma qarshiligi, (
Om∙m
); k
mavs 
- yerning muzlash va qurishini hisobga oluvchi mavsum koeffitsienti. 3-5 m vertikal 
elektrodlar uchun ikkinchi iqlim maydonlarida 
k
fasl
=1,45÷1,3; gorizontal elektrodlar 
uchun 
k
fasl
=3,5÷2,5.