Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman» Navoiy innovatsiyalar instituti rektori

Ona tilidan bahs-munozara darslari. Ona tili darslarining samaradorligi ko‘p jihatdan o‘quvchilarning mustaqil ijodiy fikrlashi bilan bog‘liq. Ijodiy fikrlashga o‘rgatishda bahs-munozara muhim ahamiyatga ega. Bu narsalarning o‘ziga xos xususiyati shundaki, o‘rganiladigan material o‘quvchilarga oldindan ma’lum qilinadi, muhokamaga tashlanayotgan masala xususida har bir o‘quvchi o‘zining shaxsiy fikr-mulohazasini bildiradi. Bahs-munozara uchun tanlanadigan savollar o‘qituvchi tomonidan puxta o‘ylangan bo‘lishi lozim. Masalan, «Olinma so‘zlar» mavzusi yuzasidan bahs-munozaraga quyidagi muammolar o‘rtaga tashlanishi mumkin:
1. Boshqa tillardan so‘z olish zarurmi?
2. Ayrim hollarda rus tili va rus tili orqali boshqa tillardan kirgan so‘zlarni o‘zbekchalashtirish borasida urinishlar bor. Sizningcha, hamma so‘zlarni ham o‘zbekchalashtirib bo‘ladimi? Umuman, ruscha so‘zlarni sharqonalashtirishga sizning munosabatingiz qanday?
Hozirgi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda boshqa tillardan so‘z olmaslikning iloji bormi?
Bu savollarning har biri o‘quvchilardan o‘z nuqtayi nazarini bayon qilishni talab etadi.
Bahs-munozara o‘quvchilarga erkinlik berishni talab qiladi. Chunki o‘z fikr-mulohazalarining haqligini isbotlash ijodiy faoliyat mahsulidir.
Ona tilidan seminar darsi. Seminar darsi noan’anaviy darsning bir turi bo‘lib, o‘quvchilarni mustaqil ishlash, ijodiy faoliyat ko‘rsatishga undovchi mashg‘ulot shaklidir.
Bu dars shaklidan barcha sinflarda foydalanish mumkin. Seminar darsidan katta mavzular o‘rganilgandan so‘ng (masalan, so‘zlarning shakl va ma’no munosabatlari, fe’llarning ma’no guruhlari va h.k.) yoki bo‘lim o‘rganilgandan keyin foydalansa bo‘ladi.
Seminar darsining mavzusi 10–12 kun oldin e’lon qilinadi; o‘quvchilarga reja va adabiyotlar tavsiya etiladi; darsga tayyorgarlik ko‘rish jarayoni tushuntiriladi, adabiyotlar ustida mustaqil ishlash yuzasidan tavsiyalar beriladi.
Dars o‘qituvchining kirish suhbati bilan boshlanadi. Mavzuning dolzarbligi, bu mavzuni puxta bilishning amaliy qimmati tushuntiriladi. O‘quvchilar seminar rejasi bilan tanishtiriladi va tayyorgarlik ko‘riladi. Seminar darsida o‘quvchilar faolligini ta’minlash kerak. Bu har bir muhokama etilayotgan masalani munozaraga aylantirish bilan bog‘liq. Darsda shunday holatni yuzaga keltirish lozimki, o‘quvchilar fikrini dalillar asosida isbotlasin; o‘z nuqtayi nazarini bayon qilsin; hukm va xulosalar chiqarsin.
Darsning oxirida mashg‘ulotga yakun yasaladi, seminarning yutuq va kamchiliklari aytiladi va o‘quvchilarning bilimi baholanib, ular izohlanadi. Bilimni baholashda bolalarning mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rish darajasi, masalaning mohiyatini anglashi, o‘z fikrini dalillar bilan asoslay olishi, javoblarni to‘ldirishdagi ishtiroki, ijodiyligi kabilar hisobga olinadi.
Barcha sinflarda ham seminar darsidan foydalanish tavsiya etilmaydi. Mashg‘ulotning bu shaklidan ko‘proq o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi talabga javob beradigan, mustaqil ishlashga o‘rgatilgan sinflarda foydalanish ma’qul. Aks holda, barcha harakatlar zoye ketib, o‘quvchilar masalaning tub mohiyatiga yetmay qolishlari mumkin.
Кo‘rinib turibdiki, darsning shakllari benihoya ko‘p. O‘qituvchi bu dars shakllarini puxta bilishi, o‘rganiladigan til materiallarining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda uni tanlay olmog‘i lozim. Dars shakllari qancha tez-tez o‘zgarib tursa, o‘quvchilarning ona tili faniga qiziqish darajasi shuncha yuqori bo‘lishini o‘qituvchi hamisha yodda tutmog‘i lozim. Bu esa puxta bilimning asosiy garovidir.