Navoiy erkin iqtisodiy zonasi. Reja: I. Kirish: II. Asosiy qism

O’zbekiston Respublikasining 2019-yilga mo’ljallangan Investitsiya dasturi doirasida barcha yo’nalishlar bo’yicha ajratilgan mablag’lar⁸

№	Tadbir nomi	O’lcho’v birligi	Ishlar hajmi	Investitsiyalar miqdori, mln. So’m
	Jami:			102802,5
I.	Avtomobil yo’llarini qurish va ta’mirlash	km	127,3	61200
1.	“Navoiy” EIZda ichki va kirish yo’llarini qurish	km	6,4	5000
2.	“Angren” EIZda A-373 aylanma yo’lini avvalgi “Rezino-texnika” AJ avtobazasigacha rekonstruksiya qilish	km	6,7	9200
3.	“Jizzax” EIZda kirish yo’llarini qurish va rekonstruksiya qilish	km	7	3000
4.	Sharof Rashidov tumanidagi “Jizzax” EIZning kengaytirilayotgan hududida 2 ta yo’l ko’prigi bilan kirish yo’llarini qurish	km	5,7	1000
5.	“Urgut” EIZda kirish yo’llarini qurish	km	65,1	15000
6.	“Qo’qon” EIZ hududining “A” blokidagi ichki avtomobil yo’llarini qurish	km	6,2	10000
7.	“Qo’qon” EIZ ichki avtomobil yo’llarini qurish	km	4,6	5000
8.	“Hazorasp” EIZ hududidagi Pitnak shaharchasi Yu.Sherjonov massivining 2-zonasida avtomobil yo’lini qurish	km	5,2	8000
9.	Hazorasp tumanidagi “Hazorasp” EIZ hududidagi Amudaryo qishlog’ining 5-zonasida avtomobil yo’lini qurish	km	0,4	900
10.	“Nukus-farm” EIZ hududiga kirish yo’llarini qurish	km	1,5	1000
11.	“Namuna” massividagi “Kosonsoy-farm” EIZ hududiga kirish yo’llarini qurish	km	5	2000
12.	“Bo’stonliq-farm” EIZ hududiga kirish yo’llarini . qurish	km	4,5	100
13.	“Parkent-farm” EIZ hududiga kirish yo’llarini va “Parkentsoy” orqali ko’prik qurish	km	9	1000
II.	Suv ta‟minoti va kanalizatsiya tarmoqlarini qurish hamda rekonstruksiya qilish			41602,5
14	“Angren” EIZ hududida (Angren shahri qismida) suvta’minoti va kanalizatsiya obyektlarini qurish	km//oby ekt	11//2	11820,9
15	“Urgut” EIZ hududida suv ta’minoti obyektlarini qurish	km//oby ekt	6,2//3	9929,8
16	“Urgut” EIZ hududida kanalizatsiya tarmoqlarini qurish	km	6,5	7286,0
17	“Qo’qon” EIZ hududida suv quvurlari tarmog’ini qurish	km	17,96	6767,3
18	“Xazorasp” EIZ hududida suv ta’minoti obyektlarini qurish	km	4,8	1861,5
19	“Kosonsoy-farm” EIZ hududida suv quvurlari tarmog’ini qurish	km	5	1000
20	“Kosonsoy-farm” EIZ hududida kanalizatsiya tarmog’i obyektlarini qurish	obyekt	1	1400
21	“Bo’stonliq-farm” EIZ hududida suv quvurlari tarmog’ini qurish	km	3	1537

2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, 2019-yilda Davlat investitsiya dasturida barcha moliyalashtirish mabnbalari hisobidan mamlakatimizda tashkil etilgan 21 ta EIHning 11 ta EIHida transport-logistika va muhanjislik-ijtimoiy infratuzilmasini rivojlantirish bo’yicha 102802,5 mln. So’mlik investitsiyalar yo’naltirilishi ko’zda tutilgan. Bu esa mazkur hududlarga xorijiy investitsiyalarni jalb etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa hududlarda xorijiy investitsiyalar ishtirokida korxonalar tashkil etilishi va ular faoliyati rivojlanishiga ham o’z ta’sirini ko’rsatadi. Jumladan, 2016-yilda O’zbekiston hududlarida faoliyat yuritayotgan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar soni 5008 tani tashkil etgan bo’lsa, 2017-yilda ular soni 5517ga etdi, 2018-yil mart oyi holatiga bunday korxonlar soni 5711 taga etib, ularning 3186 tasi qo’shma korxonalar, 2525 tasi esa xorijiy korxonalar hisoblanadi⁹.
Mintaqa va mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishga EIHlarga orqali xorijiy investitsiyalarni jalb etishni yanada faollashtirish va shu asosda iqtisodiyotning mintaqalar kesimidagi eksport salohiyatini yanada oshirib borish lozim va buning uchun quyidagilarni amalga oshirish lozimdir:
1. Mintaqalar iqtisodiyotini yanada rivojlantirish imkonini beruvchi iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning uzoq muddatli dasturlarini ishlab chiqish va uni amalga oshirishda xorijiy investitsiyalarning ishtirokini oshirishga katta e’tibor qaratish lozim.
2. Ishlab chiqarishlarni eng ilg’or texnologiyalar asosida tashkil etuvchi va yangi ish o’rinlarini barpo etuvchi, mintaqalarda tayyorlanadigan xomashyolardan
ichki va tashqi bozorlar uchun tayyor mahsulotlar tayyorlovchi loyihalarni xorijiy investitsiyalar ishtirokida moliyalashtirishga ustuvorlik berish zarur.
3. Xorijiy hamkorlar bilan ish yuritishda ularning zamonaviy bilim va tajribalaridan oqilona foydalanish, mahalliy kadrlar orasida potensial kadrlar sonini oshirib borish maqsadga muvofiqdir.
4. Mintaqalardagi infratuzilmalarni rivojlantirish orqali xorijiy investitsiyalardan samarali foydalarish tadbirlarini ishlab chiqish lozim.
5. Har bir mintaqada ma‟lumotlarning axborot-tahlil bazalarini joriy etish va hududlarning investitsiya imkoniyatlari to’g’risida investorlarni axborot bilan ta’minlash yuzasidan amaliy chora-tadbirlarni ishlab chiqish, har bir mintaqa uchun ko’rgazma va biznes-seminarlar o’tkazishni ta’minlash lozim.
6. Xorijiy investitsiyalar ishtirokida barpo etilgan korxonalar faoliyatini kengaytirish yoki takomillashtirish maqsadida joriy etiladigan yangi texnologiyalarni xalqaro lizing hisobiga ta’minlash va shu orqali mintaqalarda xalqaro lizing munosabatlarini yo’lga qo’yish va bu munosabatlarni davlat tomonidan rag’batlantirish tizimini joriy etish lozim.
7. Mintaqalarga xorijiy investitsiya ishtirokida resurslarni tejovchi kam chiqimli yoki chiqimsiz yanada progressiv texnologiyalarni joriy qilish asosida eksportga yo’naltirilgan loyihalarni davlat tomonidan keng qo’llab-quvvatlash maqsadga muvofiqdir.
8. Kelgusida ham tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish, eksportni har tomonlama qo’llab-quvvatlash yo’lida quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiq:
- eksport yuklarini qo„shni davlatlardan temir yo’l orqali imtiyozli narxlarda o’tkazish bo’yicha muzokaralarni izchil davom ettirish;
- kelgusi yillarda ham bojxona tartiblarini keskin soddalashtirish, bojxona nazorati punktlari hamda yuklarni rasmiylashtirish postlarini tubdan isloh qilishni davom etirish;
- Jahon bankining “Logistika samaradorligi indeksi”da mamlakatimiz o’rnini yuqori pozitsiyaga ko„tarish choralarini ko’rish;
- milliy iqtisodiyotning investitsion jozibadorligini yanada oshirib borish orqali ichki va tashqi investitsiyalarni jalb etishni faollashtirish asosida ishlab chiqarishning eksportga yo’naltirilganlik salohiyatini rivojlantirish borish;
- soliq yukini kamaytirish hisobiga barchaga bir xil adolatli soliq rejimini joriy etish, samarasiz soliq imtiyozlarini bosqichma-bosqich bekor qilish;
- turizm eksportidan keladigan daromadni oshirish imkoniyatlaridan samarali foydalanish, jumladan, 2026-yilga borib yurtimizga tashrif buyuradigan xorijiy sayyohlar sonini 9 million nafarga, jumladan, uzoq xorijdan keluvchilar sonini 2 mln. nafarga turizm eksportidan keladigan yillik daromadni esa 2,2 mlrd. AQSh dollarigacha etkazish lozim.

Xulosa.
Umuman, erkin iqtisodiy zonalarni joriy etishdan maqsad quyidagilar hisoblanadi: milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag’batlantirish; milliy iqtisodiyotning jahon xo’jaligiga integratsiyalashuv darajasini oshirish; mamlakatning eksport salohiyatini mustahkamlash; samarali aholi bandligini ta’minlash; muayyan hudud aholisining turmush darajasini oshirish asosida butun mamlakat aholisining turmush darajasini yaxshilash; yopiq turdagi iqtisodiyotdan ochiq turdagi iqtisodiyootga o’tish; hududning inovatsiyaviy imkoniyatlarini oshirish.
Biror bir erkin zona shakllantirish maqsadlardan kelib chiqgan holda uni joylashtirishga ma’lum talablar qo’yiladi. Umumiy talablarga quyidagilar kiradi:
-ichki va tashqi bozorlarga nisbatan qulay transport-geografik joylashuv;
-transport aloqalarining mavjudligi;
-rivojlangan ishlab chiqarish salohiyati;
-ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmaning mavjudligi;
-zahiralar va qimmatliklar bo’yicha tabiiy-resurs salohiyat.
Ayrim hollarda EIZ avvaldan rivojlangan hududlarda emas, balki zaruriy uzoq muddatli davlat dasturlarini amalga oshirish maqsadlarida yangi o’zlashtirilayotgan hududlarda ham tashkil etiladi. Ularni tashkil qilishdan nafaqat iqtisodiy samara olingan, balki hududning ko’plab ijtimoiy masalalari ham hal etilgan.
Ayrim tashkil etilgan EIZlar muvaffaqqiyatsiz bo’lgan. Buning asosiy sabablari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
-mamlakatdagi umumiy nobarqarorlik bilan bog’liq bo’lgan siyosiy sabablar;
-hududdagi investitsion rejim bo’yicha qonunchilikdagi investor nazaridagi o’ta chigal iqtisodiy sabablar;
-EIZ boshqaruvi bilan bog’liq tashkiliy sabablar.
Umuman olganda, dunyodagi EIZlar, odatda xorijiy investitsiyalarni jalb etish maqsadida tashkil qilinadi. Ularning yordamida hukumat mamlakat ichidagi mavjud bir qator iqtisodiy muammolarni hal etishni ko’zlaydi. IEZlar investitsiyalarni jalb qilish orqali mamlakatning tashqi iqtisodiy faoliyatini faollashtirishga, ijtimoiy keskinlikni pasaytirishga, mamlakat mavqeini oshirishga imkon beradi. Ko’plab mamlakatlarning tajribasi ko’rsatishicha, IEZni amalga oshirish mexanizmlariga to’g’ri yondashish orqali mamlakat iqtisodiyotini yuqori darajaga ko’tarish mumkin.