Navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

Qofiya.  
     She‘riy  misralardagi  ayrim  so`zlarning,  ba‘zan  qo`shimchalarning  bir  hilda  o`zaro 
ohangdosh bo`lib keliShi qofiya deyiladi. Qofiyalar a-a-a-b, a-b-a-b,  
a-b-v-b, va h.k ko`riniShlarda bo`ladi.  Masalan:  
 
Do`st bilan obod uying,           a 
 
Gar bo`lsa u vayrona ham        b 
 
Do`st qadam qo`ymas esa,         v   
 
Vayronadir koshona ham       b 
Fonetik stilistika, asosan, so`zlaShuv uslubini qamrab oladi. So`zlaShuv uslubiga hos so`zlar 
ko`pincha amaldagi adabiy me‘yordan farq qiladigan xususiyatlarga ega: 
1. So`z tarkibidagi tovushning o`rin almaShuvi:  
qirg‘iy-qiyg‘ir, 
aylanayin-aynalayin, 
la‘nat-nalat kabi. 
2. So`z tarkibidagi ba’zi tovushlarning tuShib qoliShi: 
quflamoq-qulflamoq 
taSha-taShla  
bo`sa-bo`lsa kabi 
3. So`zda biror tovushning orttiriliShi:  
echmoq (chechmoq) 
ayvon (hayvon) 
yangidan (yangittan) 
4. So`zdagi biror tovush o`rniga ikkinchisini ishlatish hollari: 
munchoq (mo`nchoq) 
ko`ylak (ko`nnak) 
nuSha (nuSha) 
bog‘lamoq (boylamoq) 
5. O`zak – negizda tushib qoladigan ba’zi qisqartirmalar: 
Olibdi (opti) 
Bo`libdi (bo`pti) 
Kelibdi  (kepti) 
Bunday holat, ayniqsa, yozma va og‘zaki nutq ifodalanadigan dostonlarda uchraydi. 
Assonans-misralardagi bir-biriga yaqin unli tovushlarning ohangdoshligidir. Bunda a – o, u-
o`, o-o`, i-e tovushlari ohangdoSh bo`lib keladi. Bunday xususiyat nutqning jarangdor bo`liShini 
ta‘minlaydi.  Masalan:  
Olam aro yurtlarning eng a‘losi 
Ona yurtim husningning men Shaydosi.          
Bahtiyorman muhabbatning qozonsam  
SHudir ahdim, Shudir bahtim  ma‘nosi.       (P. Mo`min) 
Alliterastiya.  Lotincha  Littera  so`zidan  olingan.  SHe‘rdagi  har  bir  misrada  bir  hil  undoSh 
tovushlarning takror iShlatiliShi alliterastiyadir. 
Erkin Vohidovning q bilan boshlanadigan she‘rini misol qilib keltiriSh mumkin: 
Qaro qoShing, qalam qoShing, qiyiq qayrilma qoShing, qiz, 

---

 
203 
Qilur qatlimga qasd, qayrab qilich qotil qaroshing, qiz. 
Qafasda qalb qushin qiynab, qanot qoqmoqqa qo`ymaysan  
Qarab qo`ygil qiyoki  m, qalbni qizdirsin quyoshing, qiz. 
Assonans va alliterastiya birgalikda qo`llanib, nutqning ohangdorligini yanada oShiradi. Bu 
bilan  nutq tinglovchi Yoki   o`quvchiga tez ta‘sir qiladi. Masalan: 
Oymoma cho`milgan oy buloq,  
Oy buloq, ko`nglimni yoy buloq 
Kuylagan kuyingdan o`rgilay 
Anvoyi kuylarga boy buloq.         (T.To`la)     
Fonetik  stilistikani  biliSh  ijodkorlar  uchun  ahamiyatlidir.  Ular  yaratgan  ijod  mahsullarida 
fonetik  stilistikaning  xususiyatlarini  qo`llasalar,  o`quvchilar  va  tinglovchilarning  e‘tiborini  tez 
jalb  qiladilar.  Bu  bilan  matnning  o`qiShliligini  ta‘minlaydilar  va  o`z  oldilariga  qo`ygan 
maqsadlariga  eriShadilar.  Ayniqsa,  jurnalistlar  lavha,  ocherk,  adabiy  portret  yaratganlarida 
o`rnini topib, fonetik stilistikadan foydalansalar, asarlari  betakror, ta‘sirchan, ohangdor bo`ladi.