Navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

  Statistik tahlil metodi 
Statistik tahlil metodi jahon tilshunosligi amaliyotda eng faol ishlatiladigan metodlardan biri bo`lib, 
lisoniy  birliklarning-til  va  nutq  birliklarining  takror  va  takror  qo`llanilishini,  tez-tez  ishlatilish 
darajasini,  chastotasini,  tarqalish  doirasini  belgilaydi.  Boshqacha  aytganda,  ushbu  metod  lisoniy 
birliklarning,  masalan,  tovush,  bo`g‘in,  qo`shimcha,  so`z,  so`z  birikmasi,  gap  kabilarning  ishlatilish 
miqdorini arifmetik sonini aniqlash uchun xizmat qiladi. Demak, lisoniy hodisalar, birliklar na faqat sifat 
beligisiga, balki miqdoriy belgiga egaligi bilan ham ajralib turadi. 
Ma‘lum  bo`ldiki,  statistik  tahlil  metodi  lisoniy  birliklarning  nutq  faoliyatidagi,  asosan,  matndagi 
qo`llanish  miqdorini,  ba‘zan  zarur  hollarda  esa  fikr  almashish  jarayonidagi  tarqalish  chegarasini  ham 
tadqiq qiladi, o`rganadi. 
Xullas, statistik tahlil metodi til sathlarining deyarli barchasiga: fonetik-fonologik, leksik, morfologik 
va sintaktik yaruslariga nisbatan qo`llanilishi mumkin. 
Statistik tahlil metodi, ayniqsa, leksemalogiya sohasida keng qo`llanilmoqda. Ushbu jarayonda 
statistik tahlil natijasida qo`lga kiritligan statistik ma‘lumotlar orqali u yoki bu tildagi ishlatilishiga 
ko`ra  eng  faol  va  eng  nofaol  so`zlar  aniqlanmoqda,  so`zlarning  me‘yoriy  va  me‘yoriy  bo`lmagan 
qo`llanishi  belgilanmokda,  uzual  qo`llanishning  okkazional-nutqiy  qo`llanishidan  miqdoriy  farqi 
ko`rsatilmoqda. 
Leksik birliklarni-muayyan til leksemasini statistik tahlil metodi asosida o`rganish, ayniqsa, chastotali 
luatlar  yaratishda  juda  qo`l  kelmoqda.  Bunday  lug‘atlar  nazariy  va  amaliy  tilshunolik  uchun  qimmatli 
ma‘lumotlar  beradi,  ushbu  tilshunosliklarning  tadqiqot  ishlarini  olib  borishida  ishonchli  usul 
hisoblanadi. 
CHastotali lug‘atlar so`zlarning nutqda qo`llanish miqdori, foizi haqida ma‘lumot beradi (masalan, 
I.A.Kassenning  «Slovar  naibolle  upotrebitelnnx  slov  sovremennogo  uzbeksogo  literaturnogo 
yaznka» lug‘ati.