Navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

Sinonimlar 
Leksik  stilistikada    sinonimiya  hodisasi  muhim  o`rin  tutadi.  Uslubistik  bo`yoqli  so`zlar, 
ayniqsa,    sinonimik  qatorda  o`z  ifodasini  topadi.  Ma‘lumki,  sinonimik  qatorning  uzunligi 
turlichadir:  bir  tomondan,  sinonimik  qator  faqat  ikkita  so`zdan  tuzilgan  bo`lsa,  ikkinchi 
tomondan, bir necha so`zdan tuziliShi mumkin, masalan: ikki qismli sinonimik qator:  
odam-inson,             sevinmoq-hursand bo`lmoq  
uysiz-joysiz,          gapirmoq-so`zlamoq. 
Ko`p qismli sinonomik qator:  
yuz, aft, baShara, turq, bet, chehra, siymo  

---

 
204 
kulmoq, tirjaymoq, irShaymoq, iljaymoq, iShShaymoq, jilmaymoq, tabassum qilmoq. 
Bu  sinonimik  qatordagi  har  bir  so`z  turli    nutq  vaziyatlarida  tanlab  iShlatiladi.  Masalan: 
shamol,  sabo,  yel,  Shabbada,  to`fon,  dovul,  bo`ron  so`zlaridan  taShkil  topgan  sinonimik 
qatorning turli o`rinda iShlatiliShiga e‘tibor beraylik. 
1.Derazamning oldida bir tup  
  O`rik oppoq bo`lib gulladi, 
  Novdalarni bezab g‘unchalar 
  Tongda aytdi hayot otini 
  Va shabbada qurg‘ur ilk sahar  
  Olib ketdi gulning totini.  
2. Tinmay esar har tomonga yel 
    Qo`ymay sochar o`rikning gulin... 
3.Daryo to`lqin shamol qo`ynida 
   Porillamoqdadir kemalar            (H.Olimjon) 
GulShanda gullarni tebratar sabo  (Uyg‘un)  
Nozik  ma‘nolarni  ifodalaSh  uchun  ham  sinonimlar  tanlab  olinadi.  Masalan:  Kishining 
hamma yeri: so`zi ham, kiyimi ham, qalbi ham, afti ham go`zal bo`liShi kerak.   
Ro`paramda birvarakay uch yuz bashara o`tirar edi. 
Bu misollarda aft, baShara so`zlari o`z o`rnida iShlatilmagan. 
Adabiy nutqning asosiy belgilaridan biri silliqlik va ravonlikdir. So`zlarni o`rinsiz qaytariSh 
jumlaning ta‘sir kuchini kamaytiradi, gap yoqimsiz bo`ladi. Masalan: Orzu qilib yurgan orzusiga 
eriShdi.  Uning  aqli  hamma  narsaga  yetadiki,  sir  saqlamoqchi  bo`lgan  narsalaringizga  ham 
yetadi. 
A. Navoiy so`zni ehtiyotsiz qaytarishga qarshi shunday degan edi:  
Bir deganni ikki demak – ho`b emas 
So`z chu takror topdi – dilkaSh bo`lmas. 
Maqsud Shayhzoda qaytariq so`z haqida shunday fikr bildiradi:  
―Qaytariq so`z nazm uyini qiladi vayron. 
Ma’nodoSh so`zlarni ishlatish so`z san’atkori uchun farz. Tilimizning Shu tovlanib turiShida 
Shoir uchun ne-ne bitmas-tuganmas hazinalar bor‖.