Navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

2-ma‟ruza 
 
So`zlashuv uslubi. Rasmiy uslub. Ilmiy uslub. 
 
Reja: 
1.  So`zlashuv uslubining fonetik xususiyatlari. 
2.  Leksik – frazeologik hamda grammatik xususiyatlari. 
3.  Rasmiy uslubning o`ziga xos xususiyatlari. 
4.  Rasmiy uslubning fonetik, leksik – frazeologik hamda grammatik xususiyatlari. 
5.   Ilmiy uslubning turlari. Ilmiy uslubning o`ziga xos xususiyatlari. 
 
Asosiy tayanch tushunchalar:  
Sub‘ektiv baho – muallifning munosabati.   
 
 
 
 
Ritorik so`roq gaplar- javobi mazmunidan ifodalanadigan gaplar 
Stilistik bo`yoq –qaysi stilda qo`llanishini ko`rsatish belgisi. 
Fraza- mazmunan tugal fikr anglatadiga gapga teng bo`lgan fonetik birlik 
 Takt- frazaning bir qismi bo`lib yarim to`htam bilan ajraladigan bir yoki bir necha 
so`zdan iborat bo`lak. 
 
So`zlashuv  uslubi  nutqning  dialogik  shaklidir.  Bu  uslub  yozma  nutqqa  qaraganda 
ta‘sirchanligi,  hissiyotga  boyligi,  yangi    so`z  qo`llashlar  mavjudligi  bilan  ajralib  turadi.  Bu 
uslubda  so`zlovchining  barcha  imkoniyatlari  namoyon  bo`ladi.  U  nutqiga  hissiyotini  ham 
qo`shib  gapiradi.  Bunda  turli  imo  –  ishora  va  qo`l  harakatlaridan    foydalanadi.  Bu  vositalar 
nutqda  aytilmay  qolishi  mumkin  bo`lgan  so`z  va  iboralarning  o`rnini  to`ldiradi  va  bayon 
qilinayotgan  fikrni  yanada  aniqlashtiradi.  Bu  uslubda  to`liqsiz  gaplar  ishlatiladi,  chunki 
tushirilgan  qism  boshqa  bir  replikada  yoki  boshqa  bir  nutq  vaziyatida  ifodalanishi  mumkin. 
So`zlashuv uslubining ikki hil ko`rinishi bor; 
1.  Adabiy so`zlashuv uslubi. 
2.  Oddiy so`zlashuv uslubi. 
Adabiy so`zlashuv uslubida o`qituvchilar, suhandonlar, jurnalistlar, ilmiy hodimlar, 
Yozuvchi va shoirlar, rahbar hodimlar, artistlar gaplashadilar. Bu uslub` dars jarayonida, 
sahna nuqtida, kino san‘atida, telefil`mlar, ahborotlar, teleocherklar, radioinstenirovkalarda 
ishlatiladi. Adabiy so`zlashuv uslubida jargon va sheva so`zlari bo`lmaydi.  
Oddiy so`zlashuv uslubida betakalluflik bilan erkin muomala qilinadi. Bunda shunday 
so`zlar ishlatiladiki, ular adabiy tilda bo`lmasligi mumkin. Lekin bunday so`zlar badiiy nutqda 
ayrim personajlar nutqining o`ziga hosligini ta‘minlash uchun qo`llanishi mumkin. Oddiy 

---

 
190 
so`zlashuv nutqi dialektal nutqni ham aks ettiradi. So`zlovchi qaysi dialekt vakili bo`lsa, shu 
dialektda gapirishi mumkin. Masalan, ashi, mashi, qaydam, qaytayin, shulaymi, jaa, bo`pti 
kabilar oddiy so`zlashuv uslubiga hos.  
Har bir uslub` turi fonetik, leksik – frazeologik va grammatik xususiyatlarga ega. 
Shuningdek, so`zlashuv uslubining ham shunday tomonlari bor.