Navoiy davlat pedagogika instituti "tasdiqlayman"

Internet saytlari 
1. www. tdpu. uz 
2. www. pedagog. uz 
3. www. Ziyonet. uz 
5. tdpu-INTRANET. Ped 

---

36 
Fizika va astronomiya ta`limida tahlil va tadqiqot usullari fanining 
maqsad va vazifalari 
REJA 
1.
O`quv fanining dolzabligi va oliy kasbiy ta`limdagi o`rni 
2.
O`quv faning maqsad va vazifasi 
 
 

---

37 

---

38 
 
 
 
 
 

---

39 
ILMIY IJODIYOT . FAN VA
 ILMIY IJODOYIT
 HAMDA ILMIY BILISH
 
Reja: 
1.
Ilmiy ijodoyot- inson ma`naviy faoliyatining oliy shakli . Fan va ilmiy ijodiyot 
2.
Ilmiy ijodoyot va ilmiy bilish 
 
1.Ilmiy ijodoyit-
inson ma`naviy faoliyatining oliy shakli. Fan va ilmiy ijodiyot 
 
Ilmiy xodim savodli bulishi, goyaviy e’tikodga ega va uz goyalariga sodg bulishi kerak. 
Olimning xurmati, obru-e’tibori uning mexnati, bilimdonlip malakasining natijasi va zexn—idroki 
bilan aniklanadi. Olimda jamoavi faoliyat jarayonida kuyidagilarni bajarish buyicha krbiliyat bulishi 
kerak: 
1.Xozirgi vaktda tadkikrt metodlari kisman yoki tulik xolda noma’lum bulga ijodiy vazifalar bilan 
shugullanishi, amaliyotda yuzaga kelgan vazifalark ma’lum bulmagan metodlar yordamida yecha 
olishi yoki yangi metodlarni yarap olishi. 
2.Ixtiyoriy vazifalarni ijodiy ravishda yecha olishi, ya’ni kreativlr xususiyatiga ega bulishi. 
3.Bir turdagi vazifalar dan ikkinchisiga utishda xuddi uzining soxasidagi kab kushni soxalarda xam 
tushunish xosil kilishi, uz soxasiga yakin bulmage vazifalarni xam yecha olishi. 
4.Tadkikrt ob’ektining kelajakdagi xolatini va aloxidagi metod I 
bilimlarni kullana olish darajasini bashorat kilishi. Z.Eskirgan bilimlardan voz kechib, ular
orasidan uz baxrsii 
yukotmaganlaridan foydalanish. 
6.Avtoritetlar oldida bosh egishni doimo saklamagan xolda erkin fikrlg olishi. 
7. Ongidagi eng kutilmagan goyalarni uz muammosi evaziga sindirish, ishga daxl bulmagan kiymati 
yuk deb uylab yurilgan, aslida esa muvaffakkiyati ta’minlovchi ma’lumotlarni nazardan kochirmaslik. 
8.Ilmiy ishda uz urnini tugri topib olish uchun idrok va zexn mezoni buyicha ; -uzini taxlil kilish uz 
fazilatlari va kamchiliklarini bilish, akliy mexn; strukturasi va xususiyatlarini tushunish. 
Bu kobiliyatlar olimga zexn —idrok ishining samarasini oshirishk ta’minlaydi. 
Zexn va idrokning asosida belgilariga ishtiyok, konikmaslik va optimiz kiradi. 
Ishtiyokning turli pogonalari mavjud, ya’ni kizikishdan ishkibozlik 1 muxabbatgacha. Kibernetikaning 
asosichisi Vinerning yozishicha artist, yozuvchi I olim ijodga tomon shunday impuls sezib turishi 
kerakki, toki u tekiga ishlashga tayyor turishi va xattoki uz ishini kilish imkoniyatini olish uchun щ 
tulashga xam tayyor bulishi lozim. Odatda inson eng yukrri natijalarga yetip oladigan mexnat turini 
tanlaydi. Ilmiy ishga ishtiyoki bulgan insonni um nima berishidan kdt’iy nazar faoliyatning uzi 
ilxomlantirad xayajonlantiradi va kiziktiradi. 
Ilmiy ishga bulgan zaruriyat bilish jarayoniga xech alokasi bulmagan bs zaruriyatlarning 
natijasidir. Bunda insonni ilmiy faoliyat predmeta, : balki uvdan chikayotgan moddiy yoki ruxiy foyda 
kiziktiradi. Eynshteyyu fikricha, bunday kishilar uchun ilm-fan ular xayotini tuldiradigan 
shuxratparastlikni koniktiradigan narsaga aylanadi. Bunday kishilar u shaxsiy muvaffakiyat juda 
muxim, ular jiddiy kiyinchiliklar tugilganda fg bulgan kizikishlarini tez yukotadilar. 
Zamonaviy fanda, jiddiy natijalar olish uchun turli ilmiy kizikishlar, biriga nisbatan dikkatni 
jamlash talab etiladi. Iste’dodning eng 
ku 
kuringan belgisi-kizikuvchanlik va xavasmandlik. U 2ga 
bulinadi: suet va fa Suet xavasmandlik fandagi anik va adabiyotlarda berilgan natijala;: kidirishni 
ta’minlaydi. Faolli xavasmandlik mustakil tadkikrtlarsh mustakil yechimlarini talab etadi. Suet 
xavasmandlikdan bilimdonlar, fg xavasmandlikdan chinakam tadkikotchilar tugiladi. 
Krnikmaslik—ilmiy iste’dodning kup kirrali simptoni bulib, u eng avv shaxsiy ilmiy mexnat 
natijalari va jarayonga nisbatan paydo buladi, xatolariga, tuplagan bilimlariga, obrusiga nisbatan 
konikmaslik paydo bula^ Uziga tankid kuzi bilan karash, akd bilan ish tutishning eng yukori shaklidi 
Ite’dodli inson makullashdan kura kuprok ikkilanishga moyildir. 
Konikmaslikni tankidbozlik bilan chalkashtirish mumkin emas. Odat; ukuvsiz kishilar eng talabchan 
tankvdchilar buladi, uni kanday kilishini bilmg turib, bopщalardan mumkin bulmagan narsalarni talab 
kiladilar. Krnikmasl bilishni kotib kolishdan saklash uchun samarali vositadir. 

---

40 
Optimizm-muvaffakiyatga, ishonchga intuitiv yoki bilib turib asoslanadiga maxfiy kobiliyatlarni 
tashkaridan yuzaga chikarishdir. 
Optimizm kup xollarda inson ishonchini tasdiklovchi tajribalar natijas bulib xizmat kiladi. 
Ilmiy optimizm kupincha tavakkalga bulgan kobiliya asosida yuzaga chikadi. Fan kancha kup 
rivojlansa, u shuncha kup tavakkalni tala! etadi. Bilimlar juda katta tezlikda usib borayapti, ularni 
egallash shunga kiysh kechayapti. Muvaffakiyatga ishonch uchun asos shuncha kam kolayapti. Bu 
xold; tavakkal olimga muammoni yechimini topish uchun ishonchning kursatchiki sifatidg namoyon 
buladi. Optimizmni uziga ishonch bilan aralashtirish mumkin emas. chunki u kobiliyatga emas, balki 
tasodifiy yutuklarga suyanadi. 
Zexn idrokning yana xazilkashlik, xozirjavoblik, vazifalarini yechishdagi soddadillik, yozma va ogzaki 
nutkning xususiyatlari kabi belgilari xam bor. 
Fanlarni differentsiyalashuvi olimlarni borgan sari torayib borayotgan bilimlar soxasiga 
ixtisoslashishiga olib kelayapti. Shu sababdan, olimlar yagona jamoaviy zexn — idrokka birlashganlar. 
Ushbu zexn -idrok samarali bulishi uchun, u kishilarning mexanik birlashuvini emas, balki xal 
kiladigan muammolarning maxsus turi buyicha ongli ravishda tashkil etilgan jamoani xosil kilishi 
kerak. 
Bunda olimlarning sifatini xisobga olish muximdir. Buning uchun kuyidagilarga rioya kilish 
kerak: 
- mutaxassislarni turli soxadan olish; 
- turli yoshdagi olimlarni ustalik bilan jamlash; 
- kishilarni birgalikdagi mexnatga kobiliyati, ya’ni psixologik, fizik va axlokiy tarafdan moslashtirish; 
- 
karor 
topgan 
jamoa 
strukturasining 
shaxsiy 
krbiliyatlarga 
boglik 
xolda 
xakikiy 
buysunishidagimutanosiblik, tarkib shakllanishining uzluksizligi, jamoaning barcha a’zolari tomonidan 
uz fikrlarini, goyalarini ochik bayon etish, nashrlarni ragbatlantirish, xizmatlani esga olish, ilmiy 
makolalarga xavola kilish, rasmiy tabriklar, muxim ishlarda ishtirok ettirish uchun takliflar yordamida 
ruxiy ragbatlantirish, ilmiy izlanishdan joriy etishgacha ochik-oydin rejalashtirish, natijalarni ongli 
ravishda tekshirish va boshkalar. 
Olimlar individual xususiyatlari asosida kuyidagicha sinflanadi: 
1. Fonatik-ilm bilan uzini yukotib kuyish darajasida kizikadi, uni xaet mazmuni deb biladi, 
kizikuvchan, charchamaydi, talabchan, 
kup 
xollarda jamoa bilan yaxshi chikishmaydi; 
2.Pioner-tashabbuskor, ishchan, mansabdor, yaxshi tashkilotchi va ustoz, yangi yullarni ochish, ijodiy 
goyalar uchun manba xisoblanadi; 
3.Diagnost-aklli, tankidchi, darxol ilmiy ishni kuchli va suet tomonlarini anikdash kobiliyatiga ega; 
4.Erudit-yaxshi xotiraga ega, bilimning turli soxalarida oson yul topadi, ammo u ijodkor emas, 
boshkalarga tez buysunadi: 
5.Texnik-begona ishlarga yakun yasashga usta, uz imkoniyatlarining chegeralanganligini tan oladi, 
jamoa bilan juda yaxshi kelishadi; 
b.Estet-nozik yechimlar bilan kizikadi, ishchnlarga biroz mensimaslik bilan yondoshadi, uncha sabrli 
va ishbilarmon emas; 
7.Metodolog- metodologiyani, matematik apparatlarni yaxshi biladi, uz ilmiy ishlarini boshkalar bilan 
muxokama kiladi, boshkalarni fikr-muloxazalariga sabrli buladi; 
8.Individualist-jamoada ishlashdan kochadi, aklli. kuzatuvchan, ujar, uz goyalari, ideallari bilan 
mashgul, lekin ularni xayotga tadbik kilish uchun energiya sarflamaydi. 
Jamoaviy idrok deb eng obruli olim raxbarligida biror bir muammo buyicha ish olib borayotgan 
ilmiy xodimlarning umumiy zexni va idrokiga aytiladi. Ushbu jamoaning muvaffakiyati raxbar 
tomonidan ilmiy maktab yaratilganiga boglikdir. 
Ilmiy maktab deb yirik olim raxbarligida yagona bir ilmiy goya buyicha yagona dunyokarash 
asosida uzluksiz tadkikrt faoliyati bilan shugu.tlanuvchi ilmiy xodimlar jamoasiga aytiladi. 
Ilmiy maktabda barcha ishlar yagona metodikaga, texnikaga buysunadi, bu esa olimlar orasida yukori 
maxsuldor shakldagi uzaro xurmax va tushunish xolatini gaakllantiradi. Unda tasodifiy mavzular 
bulmaydi. Ilmiy maktabning yutugi kup jixatdan ilmiy raxbarga borib takaladi. Raxbar keng, 

---

41 
kupkirrali bilimga, anik va mustaxkam fikr va muloxazalarga ega bulishi kerak. Ustozga bulgan 
xurmat ustoz va shogird urtasidagi ilmiy rakobatga xalakit bermasligi kerak. U odamlarni uziga 
tortishi, uz kizikishlariga kirita olishi, katta ilmiy tajribaga ega bulishi, ilmiy tadkikot ishlarini tashkil 
etish tamoyillaridan, metodologiya va metodikadan xabardor bulishi lozim. 
Xakikiy shogird uz ustoziga yetishi va undan uzib ketishi kerak. Shogird uchun ustoz nafakat bilimi 
bilan, balki elga bulgan fidokorligi, shaxsiy sifatlari bilan ideal bulib kolishi kerak.