Navoiy davlat pedagogika instituti "tasdiqlayman"

12.6. Hammualliflik (soavtorstvo). 
Agar asar ikki yoki undan ko’proq mualliflar tomonidan yozilgan bo’lsa, ularning 
ijodiy hamkorligi hammualliflik deyiladi. Bunday asarning barcha mualliflari, 

---

278 
o’zlarining keyingi faoliyatida, undagi materiallardan foydalanish huquqiga ega. Biroq, 
u yoki bu material kimlar bilan ishlab chiqilgani ko’rsatilishi kerak. 
Ko’p hollarda hammualliflikda monografiyalar, darsliklar, o’quv qo’llanmalar 
yoziladi. Odatda, bunday holda, har bir muallif o’zining bo’limini, bobini yoki 
paragrafini yozadi, titul varaqda (agar mualliflar soni 3 va undan kam bo’lsa) yoki titul 
varaqning orqasida (agar mualliflar soni 4 va undan ko’p bo’lsa), barcha mualliflarning 
familiyasi, ismi va sharifi ko’rsatiladi. 
Dissertatsiyaning avtoreferatida tadqiqot mavzusi bo’yicha chop etilgan ilmiy ishlar 
ro’yxatida, hammualliflikda bajarilgan ishlarda, dissertantning shaxsiy ishtiroki qanday 
bo’lganligini ko’rsatish shart. 
12.7. Nashr qilingan ishlarning hajmini hisobga olish. 
Nashr qilishga tayyorlangan qo’lyozmalar va chop etilgan ishlarning hajmini 
aniqlash uchun maxsus sanoq sistemasi ishlab chiqilgan bo’lib, uning asosini mualliflik 
varag’i tashkil qiladi. Mualliflik varag’ida, odatda, nashr shaptnomasiga ko’ra, ilmiy 
mahsulotning hajmi belgilanadi. 
Mualliflik varag’i (m.v.) – muallif tayyorlagan materialning hajm birligidir. U 40000 
bosma belgidan iborat bo’lib, so’zlar orasidagi oraliqni, tinish belgilarni, raqamlarni va 
boshq. ham hisobga oladi. Odatda, 1 m.v. – 22-24 matn sahifasiga teng bo’lib, qatorlar 
orasi 2 intervalga teng qilib yozuv mashinkasida yoki kompyuterda terilgan bo’lishi 
kerak (Ensiklopediya knijnogo dela. Pod red. YU.Maysuradze.-M.: YUrist, 1998. – s.; 
49-50). 
Nashr faoliyatida “bosma taboq” atamasi ham ishlatiladi. U orqali kitoblarning yoki 
boshqa bosma ishlarning hajmi aniqlanadi. Kitobning hajmini hisoblash uchun, fizik 
bosma qog’ozning maydonini 60x90 sm. shartli bosma qog’ozga nisbatini ko’rsatuvchi 
koeffitsiyent ishlatiladi. Kitobning shakli: 60x84 sm. bo’lsa – koeffitsiyent 0,93; 70x100 
sm. bo’lsa – koeffitsiyent 1,29; 70x90 sm. bo’lsa – koeffitsiyent 1.17; 75x90 bo’lsa – 
koeffitsiyent 1,26; 84x108 sm. bo’lsa – koeffitsiyent 1,68 bo’ladi. 
Masalan, 60x84 sm. o’lchamdagi kitobning hajmi – 5 b.t.; demak 5x0,93 = 4,65 
shartli bosma taboq bo’ladi. 
Hisobli – bosma varaq – kitob barcha materialining shartli hajmi bo’lib, unga 
reklama kirmaydi. Miqdoriy qiymati bo’yicha hisobli- bosma varaq muallif varag’idan 
farq qilmaydi, ammo u qo’shimcha hisoblanadigan ob’ektlarni (sahifalar raqamini), 
nashriyot annotatsiyasini, mundarijani hisobga oladi. Nashr qilingan ishning hajmini 
shartli bosma taboqlarda ko’rsatish qabul qilingan. 

---

279 
SHuni bilish lozimki, bir xil bosma taboqda turli hajmdagi material joylashishi 
mumkin, bu shrift o’lchamiga, demak, qatordagi belgilar soniga va varaqdagi qatorlar 
soniga hamda chetdagi bo’sh qolgan sohalarga bog’liq.