Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Qrim urushi (1853 – 1856) yillar. 
1853 yil fevralida Nikolay IUsmoniylar imperiyasidagi barcha xristian 
aholisi ustidan hukumronlikni Rossiyaga berishni talab qildi. Angliya va Fransiyaga 
tayangan Porta ushbu talabni rad etdi. Bungajavoban rus qo'shinlari Turkiya 
ta’sirida bo'Igan Moldaviya va Valaxiyani bosib oldi. 1853 yilning sentyabrida 
turk qo'shinlarinig Dunay bo'yi knyazliklari Kavkazga tomon yurishi bilan, Rossiya-
Turkiya o'rtasida «Qrim urushi» deb atalgan urush boshlandi. 1854 yil bahorida 
urushga Turkiya tomonida turib, Angliya va Fransiya, 1855 yilda Sardiniya 
qo'shildi. Urush ittifoqchilarning g'alabasi bilan tugadi. 1856-yilning fevralida sulh 
shartnomasini imzolash uchun Rossiya, Fransiya, Angliya, Avstriya, Turkiya va 
Sardiniya davlatlarining vakillari Parijda kongressga yig'ildilar. Kongress bir 
oydan ziyodroq muddat davomida og'ir diplomatik kurash ruhida bo’lib o'tdi. 
G'olib davlatlar o'rtasida jiddiy tortishuvlar yuz berdi. Angliya Rossiyadan 
Kavkaz va u bosib olgan boshqa yerlarni tortib olinishini, Qora va Boltiq 

---

110 
dengizlarida rus harbiy floti bo'lishini taqiqlash lozimligini talab qildi. Avstriya 
esa, Moldaviya va Valaxiyaga, Bessarabiyaning janubiy qismiga da'vogarlik qildi. 
Fransiyaesa Yaqin Sharq va Bolqonda Angliya va Avstriyaning mavqeini 
kuchayishidan tashvishga tushib, Rossiyaning zaiflashtirilishiga qarshi turdi. 
Mazkur ziddiyatlardan o'rinli foydalangan rus diplomatiyasi ittifoqchilardan bir 
qator yon berishlarga erishdi. 1856 yil 30 martda Parij sulh shartnomasi imzolandi, 
uning asosini Fransiya ilgari surgan talablar tashkil qildi. Rossiya Bolqondagi 
Turkiya mustamlakalariga bo'Igan da'volaridan voz keehdi. Kars, Valaxiya, 
Moldaviya Turkiyaga qaytarildi. Dunay daryosi ittifoqchilarining floti uchun 
ochib qo'yildi. Qora dengiz havzasi betaraf deb e'lon qilindi. Rossiya va 
Turkiyaning Qora dengizda harbiy flot saqlashi ta'qiqlandi. Qrim urushida
Rossiyaning niag'lubiyati mamlakatda davom etayotgan feodal-krepostnoylik 
inqirozini keskinlashtirdi va Rossiya hukumron doirasini burjua islohotlarini 
qilishga majbur qildi.