Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Ijtimoiy-siyosiy harakatlar va siyosiy partiyalar

---

28 
Aholisi zich bo'lgan Shimoli-Sharqiy tumanlarda ishchilarning ahvoli og'ir 
bo'lgan. 20-30 - yillarda o'rtacha 12,5 soat ish kuniga ega bo'lgan ishchilar bir kunga 
bir dollar ish haqi olganlar, ammo bu tirikchilik uchun zarur bo'lgan eng oz 
miqdordagi oziq-ovqat uchun ham yetmas edi.1837-1842 yillarda AQSHda dastlabki 
ortiqcha ishlab chiqarish inqirozi yuz berdi. Inqiroz ishchilarning turmush darajasini 
keskin tushirib yubordi. AQSHda navbatdagi ortiqcha ishlab chiqarish inqirozi 1857 
yilda yana sodir bo'ldi.XIX asrning 20-yillari oxirlarida AQSHda ishchilarning 
mehnat sharoitini, huquqiy va iqtisodiy ahvolini yaxshilash uchun kurash boshlandi. 
Ularning eng asosiy talablari 10 soatlik ish kunini joriy qilish, ish haqini oshirish, 
qarzlar uchun hibsga olishni bekor qilish, jamiyat (davlat) maktablarini ochish, barcha 
erkaklarga saylov huquqini berish, G'arbdagi yerlardan ularga yer uchastkalari berish 
va boshqalardan iborat edi. Ishchilar tez-tez ish tashlashlar uyushtirib turdilar. 
Sexlarning turlariga qarab malakali ishchilarning kasaba uyushmalari tuzildi. 1842 
yilda AQSH Oliy sudi ishchilarning ish tashlashlari va kasaba uyushmalarini tuzishga 
ruxsat beruvchi qonunni joriy qilishga majbur bo' Idi. 1828 yil Filadelfiyada dastlabki 
ishchi parliyasi tashkil topdi. Shunday partiyalar Nyu-York va boshqa shaharlarda 
ham tuzitdi. 1828-1834 yillarda turli nomlar bilan ataluvchi 60 dan ziyod ishchi 
partiyalari tuzildi. Bu partiyalar asosan umumdemokratik talablarni ilgari surib, 
ishchilarning yashash va mehnat sharoitlarini yaxshilash uchun harakat qijdilar. 
Shuningdek, ayrim partiyalar yer uchastkalarini bo'lib berilishini, ayollarning 
siyosiy huquqlarga ega bo'lishi va qulchilikni bekor qilinishini ham talab qildilar. 
Xalq ommasining talabi bilan ko'pchilik shtatlarda qarzlar uchun hibsga olish bekor 
qilinib, erkaklar uchun umumiy saylovlar huquqi vajamiyat maktablari joriy 
qilindi.XIX asrning birinchi yarmi AQSH Janubida quldorlik plantatsiyalarning jadal 
o'sish davri ham bo'ldi. 1793 yilda E.Uitni tomonidan paxta tozalash (chigitlash) 
dastgohini ixtiro qilinishi natijasida XIX asrning birinchi yarmida quldorlik 
plantasiyalarida tamaki o'rniga paxta keng ravishda etishtirishga o'tildi. Shuningdek, 
Janubda shakar qamish ekish ham kengaydi. Paxtaning aksariyati Angliyaga eksport 
qilindi. Paxta yetishtirishga ixtisoslashuv AQSH Janubini G'arbiy Yevropa 
mamlakatlarining agrar xom ashyo bazasiga aylantirdi. Keyinchalik Janubda 
etishtirilayotgan paxtaning bir qismi Shimoldagi to'qimachilik sanoatida qayta 
ishlana boshlandi.Quldorlik plantasiyalarida paxta monokulturasi (yakka hokimligi) 
Janub yerlarining unumdorlik darajasini tushirib yubordi. Natijada yangi unumdor 
yerlarga ehtiyoj orta bordi. Buni paxta xom ashyosiga bo'lgan talabning kuchayishi 
natijasida, ekin maydonlari hajmini kengaylirish zaruriyati ham taqozo etmoqda 
edi. Quldorlar mamlakat janubidagi va g'arbidagi yerlarni ekspansiya qilishga 
kirishdilar. Shimoli-G'arbdagi kapitalist-fermerlar han bunday ekspansiyadan 
manfaatdor edilar.