Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Chorizmning ichki siyosati. Ijtimoiy harakat 
Rossiyada yuz bergan bozor munosabatlariga o’tish bilan sodir bo’lgan 
o’zgarishlar dvoryanlarning iqtisodiy ahvoliga putur yetkazdi. Pomeshchiklarning 
olgan vikuplari ham sarflanib ketdi. Kambag’allashayotgan dvoryanlar eski feodal 
tartibni xohlar edilar. Ular chorizmning tayanchi edilar. Rossiya monarxiyasi 
feodal-dvoryanlar davlati edi, Korxonalarda ish soatlari 12-13, to’qimachilikda esa 
13-14 soatni tashkil etardi. Kavkaz, Qozog’iston, O’rta Osiyo ishchilari ahvoli 
yanada og’ir edi. Ayni paytda ishchilar manfaatlari uchun kurashadigan harakat 
yuzaga keldi. 1883 yilda G. V. Plexanov “Mehnatni ozod qilish guruhi” ni tuzdi. 
Xuddi shunday guruh Sankt-Peterburgda Bolgar talabasi Dmitriy Blagoev 
tomonidan tuzilgan edi. 1885 yili P.Tochisskiy guruhi ham faoliyat ko’rsatgan. 
Brusnev guruhi ham ishchilarning himoyachisi bo’lgan. Shuningdek 80-90-yillarda 
ijtimoiy harakat milliy o’lkalarga ham yetib bordi va Ukraina, Boltiqbo’yi, Kavkaz 
orti, O’rta Osiyoga tarqaldi. Bu harakat O’rta Osiyoda jadidchilik ko’rinishida 
namoyon bo’ldi.1904 yilda ijtimoiy harakat Piterda qayta jonlandi. 250000 ishchi 

---

115 
bo’lgan poytaxt fuqarolari urushga qarshi qo’zg’aldi. Ular non, ish talab qildilar. 
ruhoniy pop Gapon “Sankt-Peterburg shahrining rus fabrika-zavod ishchilari 
yig’ilishi” degan jamiyat tuzdi. U ishchilarni kurashmasdan, podshoga 
“iltimosnoma” bilan murojaat qilishga chaqirdi. Unda ta‘sis majlisini chaqirish, 
demokratik erkinliklar berish, urushni to’xtatish kabi talablar yozilgan edi.1905 yil 
9 yanvar kuni yuz minglab ishchilar xotin-bolalarini olib, podshohga arz qilishga 
jo’nadilar. Ammo imperator ularni o’q bilan qarshi oldi. 5000 dan ortiq kishi o’ldi 
va yarador bo’ldi. "Qonli yakshanba" deb tarixga kirgan bu xunrezlikdan butun 
mamlakat ishchilari, Moskva, Riga, Varshava, Boku va boshqa joylarda ish 
tashladilar.1905 yil 12 mayda Ivanovo-Voznesenskda yirik ish tashlash bo’ldi. 
1905 yil yozda Qora dengiz flotida matroslar qo’zg’oloni bo’ldi.Podsho qo’rqib, 
Dumaga saylovlarga ruxsat berdi. Ammo Dumalarga saylovlar natija bermadi. 
Duma tarqatib yuborildi. 1907-1912 yil Rossiya tarixida chor hukumati raisi 
Stolipin nomi bilan reaktsiya yillari deb ataladi.