Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Afshoriylar va Kojariylar hukmronligi davrida Eron 
Eron xalq ommasi juda faol ravishda afg'on bosqinchilariga qarshi 
kurash olib bordilar. Uning markazi Mozandaron viloyati bo'lib, kurashga 
Eronning turkiy qabilasi bo'lmish afshorlardan chiqqan Nodirxon rahbarlik qildi. 
U Safaviylar sulolasining so'ngi shohi Taxmats II (1722-1732)ning xizmatiga 
kirgan. Nodirxon harbiy qo'mondon sifatida eronliklarning afg'on bosqinchiligi 
qarshi kurashiga bosh bo'ldi. 1729 yil 29 sentabrda Nodirxon qo'mondonligidagi 
Eron qo'shini Damg’on ostonasida afg'onlar uslidan hal qiluvchi g’alabani qo’lga 
kiritdilar va 1730 yilda mamlakat afg'onlardan to'liq ozod qilindi. Shu davrda 
Nodirxon Eron hukmdori bo'lib qoldi. 1730-1735 yillarda Nodirxon turk 
qo'shinlariga qarshimuaffaqiyatli urush olib borib. Eron hududini turk 
bosqinchilardan tozaladi. Afg'on va turk bosqinchilariga qarshi kurashdagi 
muvaffaqiyatlardan foydalangan Nodirxon 1736 yilda quriltoy chaqirib o
:
zini 
Eron shohi, deb elon qildi.Nodirxonning ichki siyosati asosan mamlakat 
boshqaruvini markazlashtirishga qaratildi.U shia ruhoniylari va Safaviylar 
aslzodalardan tortib olingan yerlar sohibiga aylanib davlatning feodal 
mulkchiligini kengaytirishga erishdi. Dehqonlar va shaharning mehnatkash 
aholisidan olinadigan soliq va to'lovlarni ko'paytirdi.Davlat hududini kengaytirish 
va xazinani talonchilik bilan to’ldurish maqsadida Nodirshox uzluksiz ravishda 
bosqinchilik urushlari olib bordi. 1736- 1739 yillarda u Sind, Buxoro va Xorazmga 
ham talonchilik yurushlari amalga oshirdi. 1732-1738 va 1741-1743 yillarda 
Nodirshox Omanga harbiy ekspedisiyalar uyushtirdi. 1743-1745 yillarda u 
Mesopotamiya uchun Turkiyaga qarshi muvaffaqiyatsiz urush olib bordi.Uning 
bosqinchilik yurushlari natijasida yurik bir davlat - imperiya vujudga keldi. Unga 
shimoliy Hindiston, Afgoniston, Balujiston, Armaniston, Ozarbayjon, Gruziya, 
Dog’iston, Xiva va Buxoro xonliklari kirgan. Doimiy urushlar olib borish oxibatida 
mamlakat ishlab chiqarish kuchlariga putur etdi, soliq zulmi dexqonlar va shahar 
mehnatkashlarini xonavayron qildi. Mamlakat hududida shox hokimiyatiga, uning 
noib va gubernatorlariga qarshi xalq qo'zg'olonlari avj oldi. Nodirshoxning 
qo'zg'olonlarini boshtirishdagi shafqatsizliklari xalq orasidagi nufuzini tushirib 
yubordi. 1747 yil iyunida Xurosonda uyushtirilgan suyuqasdda Nodirshox halok 
bo'ldi.Nodirshoxning o’limidan keyin yagona iqtisodiy va siyosiy asosga ega 
bo’lmagan uning ulkan davlati mustaqil feodal mulklarga parchalanib ketdi. 
Afgonistonda Ahmadshox Durroniy boshchiligida mustaqil afgon davlati tashkil 
topdi. Xuroson, Astrabod, Mozandaron, Ozarbayjon, G’ilon, Isfaxonda ham 
mahalliy feodal hukmdorlari o'zlarining hukmronligini o’rnatib, hokimiyat uchun 
o'zaro kurash olib bordi. 1760 yil janubiy Erondagi zend qabilasidan Karimxon 
Xurosondan tashqari butun Eron hududini birlashtirib, poytaxti Sheroz shahri 
bo'lgan yangi bir davlatga asos soldi. 1779 yilda Karimxonning vafotidan 
so’ng yana hokimiyat uchun urushlar boshlanib keldi. Bu kurashda kojar 
qabilasidan bo'lgan O’ga Muhammad g’olib chiqib 1769 yilda o'zini Eron shohi 
deb e’lon qildi. Eronda markaz Tehron bo'lgan yangi sulola kojarlarning 
hukumronligi o’rnatildi. 

---

147