Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

YOSHLAR DUNYOQARASHINI RIVOJIDA DINIY 
QADRIYATLARNING AHAMIYATI. 
 
Ashirov V.I. Navoiy DPI. o`qituvchisi 
Yurtimiz istiqlolga erishganidan so’ng axloqiy qadriyatlarga munosabatda tub 
burilishlar, o’sish, taraqqiyot amalga oshirila boshladi. Komil insonni tarbiyalash, 
kelajak avlodni islom axloqiy istiqlol mafkurasining asosiy g’oyalari asosida 
tarbiyalash kunning dolzarb vazifalaridan biriga aylandi. Islom axloqiy istiqlol 
g’oyasining oliy maqsadi – Vatanimiz ravnaqi, yurtimiz tinchligi va xalq farovonligi 
g’oyalariga tayangan holda, xalqimizni mustaqillikni mustahkamlash, O’zbekistonning 
buyuk kelajagini yaratishga safarbar etishdir. 
Islom axloqiy qadriyatlarning jamiyat hayotida mavqeini ko’tarishdan asosiy 
maqsad O’zbekiston zaminida istiqomat qilayotgan barcha kishilarni millati, dini, tili, 
kasb-kori, ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, yagona maqsad yo’lida birlashtirishni, 
butun xalq irodasini ijtimoiy muammolarni oqilona hal etish uchun yo’naltirishni, 
ularda kelajakka ishonch ruhini tarbiyalashni ko’zda tutadi. 
Bugungi kunda kimning axloqiy qadriyatlarga, ayniqsa, islom axloqiy
qadriyatlarga e’tibori kuchli, maqsadi aniq, mafkurasi hayotiy bo’lsa – o’sha g’alaba 
qozonadi. Bu – insoniyatning ko’p asrlik tarixidan kelib chiqadigan muhim 
xulosalardan biridir. Ana shu sababdan ham islom axloqiy qadriyatlar xalqning tub 
manfaatlari va maqsadlarini o’zida ifoda etadi, jamiyat a’zolarini shu maqsad atrofida 
jipslashtirishga xizmat qiladi. 
“Yosh avlod tarbiyasi hamma zamonlarda ham muhim va dolzarb ahamiyatga ega 
bo`lib kelgan. Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu masala haqiqatdan ham hayot 
mamot masalasiga aylanib bormoqda”
173
.
Mamlakatimizda olib borilayotgan keng 
ko`lamli islohotlar shuni ko`rsatadiki, ijtimoiy o`zgarishlarga zaruriy moslashishni 
ta`minlaydigan va axborot muhtida munosib o`rinni kafolatlaydigan tafakkur tarziga 
ega bo`lgan yoshlarni tarbiyalash davlat siyosatining asosiy ustuvor yo`nalishiga 
aylandi. 
Yuqoridagi fikrdan ko’rinib turibdiki, islom axloqiy qadriyatlar hech qachon 
umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni inkor etmaydi. Aksincha, ular o’zaro bir-biri bilan 
172
Мингйиллик ривожланиш мақсадлари бўйича ёшларга қўлланма. Т.: БМТнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси, 
2007. Б.19. 
173
Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo`limizni qattiyat bilan davom ettirib yangi bosqichga ko`taramiz T. O`zbekiston 
n.2017 y.- B-504-505 

---

200 
dialektik bog’liqlikda amal qiladilar. Shu ma’noda islom axloqiy qadriyatlar asosida 
yoshlarni tarbiyalash ularni jahonda tan olingan umuminsoniy axloqiy qadriyatlarga 
integratsiyalashuviga olib keladi. 
Islom axloqiy qadriyatlarni dunyoda mafkuraviy ziddiyatlar keskinlashgan 
davrda vayronkor kuchlar tomonidan maqsadga erishishning eng yovuz vositalari 
bosqinchilik, terrorchilik, qo’poruvchilik kabi barcha vahshiyliklarga qarshi g’oyaviy 
qurol sifatida qo’llash mumkin. Ularga munosib zarba berish uchun ham insonda 
yuksak e’tiqod, vatanparvarlik, mardlik va fidoyilik kabi olijanob fazilatlar, islom 
axloqiy qadriyatlar tizimiga sodiqlik shakllangan bo’lishi kerak. Islom axloqiy 
qadriyatlar asosida tarbiya jarayoni aynan ana shunday fazilatlarni shakllantirishga 
qaratilgandir. 
O’z umrini o’tab bo’lgan eski ijtimoiy-siyosiy tuzumdan butunlay yangi bir 
tuzumga o’tish davrida islom axloqiy qadriyatlar xalqni ma’naviy, ruhiy jihatdan 
qo’llab-quvvatlaydi, unga suyanch va tayanch bo’ladi, odamlarda kelajakka ishonch 
uyg’otadi. Chunki odamlar bu axloqiy qadriyatlarning asosiy tomonlari va qirralari 
misolida o’z hayotiy manfaatlari va orzu-umidlari ifodasini ko’radi. Islom axloqiy
qadriyatlar jamiyatda ijtimoiy-siyosiy harakatlarning o’ziga xos dasturilamali bo’lib 
xizmat qiladi. Garchand bu axloqiy qadriyatlar odamlarni bugungi muammolarini hal 
etish uchun jisplashtirish va safarbar etish zarurati tufayli yuzaga kelsa-da, u uzoq 
istiqbolni ko’zlaydi.
Yoshlarni islom axloqiy qadriyatlar asosida tarbiyalashning asosiy vazifalari 
uning o’z oldiga qo’ygan bosh maqsadidan kelib chiqadi. Birinchidan, yoshlarni islom 
axloqiy urf-odatlar, an’analarning ijtimoiy taraqqiyotdagi o’rnini, umuminsoniy 
axloqiy qadriyatlar tizimiga integratsiyalashuvi jarayonidagi ahamiyatini ko’rsatish 
birinchi vazifadir. Ikkinchidan, odamlarimizda, ayniqsa yoshlarimizda mustaqil 
dunyoqarash va erkin tafakkurni shakllantirish – islom axloqiy qadriyatlar asosida 
tarbiyalash asosiy vazifalaridan biridir. Mustaqillik yillarida islom axloqiy
qadriyatlarimizni tiklash, tariximizni chuqur o’rganish, undan zarur xulosalar 
chiqarishga e’tibor berilgani bejiz emas. Chunki mustaqillikning qadr-qimmatini teran 
his etish uchun, avvalo, tarixni bilmoq, mustamlakachilik davrida xalqimiz boshiga 
tushgan sinovlarni yurakdan his etmoq uchun ulug’ ajdodlarimizning ozodlik yo’lidagi 
jasoratidan xabardor bo’lish kerak. Zero, tarixni bilmay turib, islom axloqiy 
qadriyatning falsafiy negizlarini anglab bo’lmaydi. Islom axloqiy qadriyatlar o’zida 
xalqning hayotiy manfaatlari va intilishlarini aks ettiradi. Vatanga muhabbat hissi 
odamning qalbida tabiiy ravishda tug’iladi. Ya’ni inson o’zligini anglagani, nasl-
nasabini bilgani sari Vatanga muhabbat tuyg’usi ildiz otib, yuksala boradi. Bu ildiz 
qancha chuqur bo’lsa, tug’ilib o’sgan yurtga, o’z xalqi va millatiga, islom axloqiy
qadriyatlarga muhabbat ham shu qadar cheksiz bo’ladi
174
Islom axloqiy qadriyatlar yosh avlod hayotiga yangicha ma’no va mazmun baxsh 
etishga, unda faol hayotiy qarashlarni shakllantiradi. Chunki yoshlar mamlakat 
taraqqiyoti, yurt tinchligi va xalq farovonligini ta’minlashning muhim vositasini islom 
axloqiy qadriyatlarni tiklash va ularga hurmat bilan qarash, islom axloqiy
174
Tillayev S., Insopova G. Zamon, mafkura va yoshlar. // Milliy istiqlol g’oyasi targ’ibotining ilmiy asoslari. –T.: 2002. 
–47 b. 

---

201 
qadriyatlarning jamiyatning har bir a’zosining ongi va qalbiga singdirish jarayonida 
ko’radilar. 
Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi uchun fidoiylik tuyg’usi 
ajdodlarimizdan bizgacha yetib kelgan buyuk meros, islom axloqiy qadriyatdir
175
. 
Shiroq, To’maris, Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik, Amir Temur singari ulug’ 
sarkarda va xalq qahramonlarining jasorati bugungi kunda ham vatandoshlarimizda 
faxr va islom axloqiy g’urur tuyg’usini kuchaytiradi. 
Yoshlarni islom axloqiy qadriyatlar asosida tarbiyalash jarayonida amalga 
oshiriladigan barcha vazifalar oxir-oqibatda yagona maqsad–Vatanimiz mustaqilligini 
mustahkamlash, 
yoshlarimizning 
vatanparvar, 
millatparvar, 
islom 
axloqiy
qadriyatlarga sodiq, umuminsoniy axloqiy qadriyatlarning mazmun-mohiyatini 
anglagan, yurtimizni ozod va obod etish, farovon jamiyat qurishga xizmat qiladigan 
yoshlarni tarbiyalashdan iborat. 
Islom axloqiy qadriyatlar xalqimiz farzandlarini islom axloqiy manfaatlar 
ustuvorligi bilan bog’liq ong, ruh, tafakkurni tarixiy, diniy, mafkuraviy, g’oyaviy, 
an’analar, urf-odatlar asosida tarbiyalashga qaratilgandir. 
Islom axloqiy qadriyatlar masalasida bir tomonlamalikka yo’l qo’ymaslik, bir 
tomonga urg’u berib ikkinchi tomonning muhimligini unutish ma’naviy-ma’rifiy 
tarbiyaga zarar keltirishi mumkin. Aslida islom axloqiy qadriyatda xalqning ming 
yillik tajribasi, e’tiqodi, orzu-istaklari, insonparvarlik va vatanparvarlik asoslari 
ifodalangandir. Shuning uchun ular o’rtasidagi muvozanatni buzmaslik muhim 
ahamiyatga egadir. Albatta, islom axloqiy va umuminsoniy axloqiy qadriyatlar 
o’rtasida muayyan nisbiy farq saqlangani holda ularni umumiy maqsad yo’lida yaxlit 
dunyoqarashni o’zida ifoda etadigan keng ma’nodagi ma’naviy-ma’rifiy vosita deb 
qaramoq zarur. 
Yoshlar ongiga islom axloqiy va umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni faqat 
“tushuncha”, “tamoyil” sifatida emas, balki ularni tarbiyaviy dastur sifatida, ya’ni 
xalqni eski tuzum tarbiyasi, tafakkur tarzi, mafkurasidan xalos qilish, bozor 
munosabatlariga asoslangan demokratik axloqiy qadriyatlarni targ’ibot qilishga 
yo’naltirilgandir. Yangi g’oya fuqarolarda ko’proq erkin, mustaqil ong, tafakkur tarzi, 
individual tadbirkorlik, ishbilarmonlik faoliyatini rivojlantirishga qaratilgandir
176
. 
Islom odob axloqi va umuminsoniy axloqiy qadriyatlar yoshlarni va umuman 
xalqimizni xalqni ma’rifatli qilishga qaratilgandir. Ular millatni tarixiy birlik sifatida 
rivojlanishiga, o’zligini anglash jarayonida beqiyos ahamiyat kasb etib, kuchli ta’limiy 
va tarbiyaviy vosita, omildir. 
Yoshlarni islom axloqiy qadriyatlar asosida tarbiyalashning, mazkur tarbiya 
omilllarining tarixiy, ma’naviy, nazariy-metodologik asoslariga alohida e’tibor berish 
zarur. Uning tarixiy asosini millatni ijtimoiy tarixiy birlik sifatida o’tmish va hozirgi 
zamon taraqqiyot xususiyati; ma’naviy asosini millat o’tmishini saqlab kelayotgan tili, 
an’analari, urf-odatlari, madaniy boyliklari, umuman o’tmishdagi boy merosi hamda 
hozirgi ilmiy-texnik salohiyati tashkil etadi. Shuningdek, mustaqillik axloqiy 
qadriyatlari uning tarkibiy qismidir.
175
Ochildiyev A. Milliy g’oya va millatlararo munosabatlar. T., 2004, 88-b 
176
Norboyev A. G’oyalar targ’ibotida tushunchalar munosabati // Milliy istiqlol g’oyasi targ’ibotining ilmiy asoslari. –T.: 
2002. –44 b. 

---

202 
Nazariy-metodologik asosini “Avesto”dan tortib o’rta asr allomalari ijtimoiy, 
falsafiy merosi, ma’rifatparvarlar, jadidlarning qarashlari, mustaqillik axloqiy 
qadriyatlari, ilm-fan yutuqlari hamda ijtimoiy-siyosiy g’oyalar, bilimlar tashkil etadi. 
Shuningdek, Prezidentimizning asarlari, ma’ruza va turli uchrashuvlarda so’zlagan 
nutqlarida millat, xalq, islom axloqiy ong, islom axloqiy qadriyat, islom axloqiy g’urur 
haqida bildirgan konseptual fikrlari hamda mamlakatimizdagi faoliyat ko’rsatayotgan 
faylasuf, jamiyatshunos olimlarining ilmiy tadqiqotlari ham uning tarkibiy qismini 
tashkil etadi. 
Hozirgi zamon falsafasining asosiy masalasi inson va uning dunyodagi o’rni va 
rolini tushuntirish bo’lsa, islom axloqiy va umuminsoniy axloqiy qadriyatlar asosida 
tarbiyalashning asosiy masalasi o’zbekistonliklar o’z davlati, o’z jamiyati, o’z 
millatining mohiyati, maqsadini tushunishga va uning fidoyisi, vatanparvari bo’lishga 
chorlaydi. U har bir insonning hayot mazmuni, baxt-saodati bevosita uning o’ziga 
bog’liq ekanligini anglashga, unda iymon-e’tiqod butligi, irodaning mustahkamligi, 
ilmiy dunyoqarashning ahamiyati katta ekanligini ta’kidlaydi.
XX asrning yirik sotsiologi Maks Veber jamiyatdagi o’zgarish va islohotlarda 
g’oya va axloqiy qadriyatlarning roli iqtisodiy omildan kam emasligini, hatto sharoit, 
vaziyatga qarab undan yuqori bo’lishi mumkinligini ko’rsatib o’tgan edi
177
. 
Haqiqatdan ham islom axloqiy an’ana, urf-odat, axloqiy qadriyatlarimiz inson ichki 
ruhiyatni mustahkamlash, uni uzoqni ko’ra oladigan strategik tafakkur va axloq egasi 
bo’lishga da’vat etadi. 
Demokratik axloqiy qadriyatlar taraqqiyot tushunchasi faqat davlat, jamiyatga xos 
hodisa yoki jarayon emas, balki, eng avvalo, individ, shaxs, oilaga daxldor jarayon, 
hodisadir, deb yo’naltiradi. Chunki odamlar ongi, tafakkuri, dunyoqarashi 
rivojlanmasdan, odamlar o’zlari boy bo’lmasdan turib davlat, jamiyat rivojlanmaydi. 
Eski tuzum mafkurasi odamlarga faqat davlat doirasida fikr yuritishi va faoliyat 
ko’rsatishi uchun harakat qilgan bo’lsa, shakllanayotgan yangi tuzum shaxs erkinligi 
va huquqlarini idealdan amaliyotga aylantirishga qaratilgandir. 
Yoshlarni islom axloqiy va umuminsoniy axloqiy qadriyatlari asosida 
tarbiyalashning yana bir xususiyati odam o’z faoliyatini ruhiy hayajon, his-tuyg’uga 
emas, balki aql-idrok, ilm, tafakkur, ma’naviyat, ma’rifat, bag’rikenglik asosiga 
qurishga da’vat etadi. U mohiyat-mazmuni, muddao-maqsadiga ko’ra islom axloqiy, 
dunyoviy, zamonaviy, demokratik xarakterga ega ma’naviy-ma’rifiy va islom axloqiy, 
tarbiyaviy dasturdir. 
Uning islom axloqiyligi davlat ma’nosi va darajasida bo’lib, mamlakatimizdagi 
barcha millat va elat vakillarining umumiy manfaatlarini ifoda etadi. Unda ijtimoiy, 
dunyoviy ma’no-mazmun va yo’nalish hamda islom axloqiy manfaatlar ustuvordir. 
Uning demokratik xarakter va yo’nalishi etnik va diniy guruhlarning bag’rikengligi, 
mulkchilikning 
xilma-xilligi, 
siyosiy