Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

GLOBALLASHUV JARAYONIDA MAFKURAVIY VA MA’NAVIY 
TAHDIDLAR 
Yusupov Dilshodbek
TerDU Tarix fakulteti 2-bosqich talabasi 
 
Bugun biz tez sur’atlar bilan o‘zgarib borayotgan, insoniyat hozirga qadar boshidan 
kechirgan davrlardan tubdan farq qiladigan o‘ta tahdidli va murakkab bir zamonda 
yashamoqdamiz. Turli soha vakillari bu davrni har xil ta’riflab, turlicha nomlar bilan 
atamoqda. Kimdir uni yuksak texnologiyalar zamoni desa, kimdir tafakkur asri, allakim 
intellektual salohiyat yoki yalpi axborotlashuv davri sifatida izohlamoqda. Albatta, bu 
fikrlarning barchasda ham ma’lum ma’noda haqiqat bor. Chunki ularning har biri o‘zida 
bugungi serqirra va rang-barang hayotning qaysidir belgi-alomatini aks ettirirayapti. Jahon 
hamjamiyatida bu davr globallashuv davri deb ta’riflanmoqda. Chunki hozirgi paytda 
dunyoning qaysi nuqtasida qanday bir voqea yuz bermasin, odamzot bu haqda dunyoning 
boshqa chekkasida zudlik bilan xabar topishi juda tez kechayapti. Umumiy nuqtai nazardan 
qaraganda, bu jarayon mutlaqo yangicha ma’no-mazmundagi xo‘jalik, ijtimoiy-siyosiy, 
tabiiy-biologik global muhitning shakllanishini va shu bilan birga, mavjud milliy va 
mintaqaviy muammolarning jahon miqyosidagi muammolarga aylanib borishini ifoda 
etmoqda. 
материаллари.-Т.: 2012. 32-бет. 

---

71 
Globallashuv jarayoni davrida har qaysi davlatning taraqqiyoti va ravnaqi nafaqat 
yaqin va uzoq qo‘shnilar, balki jahon miqyosida boshqa mintaqa va hududlar bilan shunday 
chambarchas bog‘lanib bormoqdaki, biror mamlakat bu jarayondan o’zini himoya qila 
olmaydi. Har bir ijtimoiy hodisaning ijobiy va salbiy tomoni bo‘lgani singari, globallashuv 
jarayoni ham bundan mustasno emas. Hozirgi paytda uning g‘oyat o‘tkir va keng qamrovli 
ta’sirini deyarli barcha sohalarda ko‘rish, his etish mumkin. Ayniqsa, davlatlar va xalqlar 
o‘rtasidagi integratsiya va hamkorlik aloqalarining kuchayishi, xorijiy investitsiyalar, kapital 
va tovarlar, ishchi kuchining erkin harakati uchun qulayliklar vujudga kelishi, ko‘plab yangi 
ish o‘rinlarining yaratilishi, zamonaviy kommunikatsiya va axborot texnologiyalarining, ilm-
fan yutuqlarining tezlik bilan tarqalishi, turli qadriyatlarning umuminsoniy negizda 
uyg‘unlashuvi, sivilizatsiyalararo muloqotning yangicha sifat kasb etishi, ekologik ofatlar 
paytida o‘zaro yordam ko‘rsatish imkoniyatlarining ortishi — tabiiyki, bularning barchasiga 
globallashuv tufayli erishilmoqda. Xalqaro maydonda uning salbiy ta’siri erstremizm, 
terrorizm, separatism, egosentrizm, kosmopolitizm, korruptsiya, ommaviy madaniyat kabi 
vayronkor hatti-harakatlar hamda munosabatlarda o’z ifodasini topmoqda. 
Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig‘iz, shu 
qadar tezkorki, u dunyo davlatlarining hatto siyosatini o’zgartirib yuborish kuchiga qodir. 
Globallashuv jarayonida ijtimoiy tarmoqlar hozirgi sharoitda mafkuraviy ta’sir o‘tkazishning 
nihoyatda o‘tkir quroliga aylanib, har xil siyosiy kuchlar va markazlarning manfaatlariga 
xizmat qilayotganini sog‘lom fikrlaydigan odam osongina anglashi mumkin. Bu mafkura 
poligonlarining yadro poligonlaridan kuchayib borayotganligida o’z aksini topayapti. 
Mafruraviy tahdidlar quyidagilarda namoyon bo’lmoqda: 
-har bir davlat, millat uchun xos bo’lgan taraqqiyot strategiyalari va rejalariga shubha 
uyg’otish; 
-jamiyatda, ayniqsa yoshlarda milliy qadriyat tuyg’ularini zaiflashtirish, ularga xayoliy, 
virtual farog’at, huzurni va’da qilish; 
-milliy urf-odatlarga yot bo’lgan hayot tarzini zo’rlik bilan tiqishtirish, 
-xudbinlik va shaxsiyatparastlikni turli jozibali usullar bilan targ’ib qilish
63
. 
Bunday vaziyat esa barchamizdan, ayniqsa, yoshlarimizdan nihoyatda hushyor 
bo’lishlarini taqozo etmoqda. 
Mafkuraviy poligonlarga qarshi kurashish uchun yoshlar milliy qadriyatlarga, sog‘lom 
negizda shakllangan dunyoqarash va mustahkam irodaga ega bo‘lmasa, har turli ma’naviy 
tahdidlarga, ularning goh oshkora, goh pinhona ko‘rinishdagi ta’siriga bardosh bera 
olmaydilar.
Hozirgi yoshlar nafaqat o‘quv dargohlarida, balki radio, televidenie, matbuot, Internet kabi 
vositalar orqali ham turli axborot va ma’lumotlarni olmoqda. Jahon axborot maydoni tobora 
kengayib borayotgan shunday bir sharoitda yoshlarning ongini zarur ma’naviy ozuqa bilan 
to’ldirib borishimiz zarur. Yoshlarimizning ma’naviy olamida bo‘shliq vujudga kelmasligi 
uchun ularning qalbi va ongida sog‘lom hayot tarzi, milliy va umummilliy qadriyatlarga 
hurmat-ehtirom tuyg‘usini bolalik paytidan boshlab shakllantirish zarur. Har qaysi davlatning 
chegaralarini daxlsiz saqlashda kuchli siyosat, harbiy kuch-qudrat, qandaydir qurollar kerak. 
Yosh avlodning ma’naviy olami daxlsizligini asrash uchun biz nimalarga tayanib-suyanib ish 
olib borishimiz kerak, degan savol butun barchamizni o’ylantirishi tabiiy. 
Avvalambor tobora kuchayib borayotgan bunday xatarlarga qarshi doimo sergak, ogoh va 
hushyor bo‘lib kurashishimiz darkor. Bunday tahdidlarga qarshi har tomonlama chuqur 
o‘ylangan, puxta ilmiy asosda tashkil etilgan, muntazam va uzluksiz ravishda olib boriladigan 
ma’naviy tarbiya bilan javob berish mumkin. Bugungi kunda xalqaro maydonda turli siyosiy 
63
Saifnazarov I. Saifnazarova F. Mafkuraviy xurujlar nima? T, Ma’naviyat, 2015, 8-bet. 

---

72 
kuchlar o‘zining milliy va strategik rejalariga erishish uchun «Erkinlik va demokratiyani 
olg‘a siljitish» niqobi ostida amalga oshirayotgan, uzoqni ko‘zlagan siyosatning asl mohiyati 
va maqsadlarini o‘z vaqtida sezish, anglash katta ahamiyat kasb etadi. Yoshlar o‘ta 
murakkablik kasb etib borayotgan bunday zamonda xalqaro maydonda sodir bo‘layotgan 
jarayonlarning tub mohiyatini tushunishlari, bu voqealar haqida xolis va mustaqil fikrga ega 
bo‘lishlari va ularga qarshi kurasha olishlari bugungi kunning eng dolzarb vazifasi va 
talabidir. 
Biz yurtimizda yangi hayot asoslarini barpo etar ekanmiz, yana bir masalaga alohida 
e’tibor qaratishimiz lozim. Ya’ni, kommunistik mafkura va uning axloq normalaridan voz 
kechilganidan so‘ng jamiyatda paydo bo‘lgan g‘oyaviy bo‘shliqdan foydalanib, chetdan biz 
uchun mutlaqo yot bo‘lgan, ma’naviy va axloqiy tubanlik illatlarini o‘z ichiga olgan 
«ommaviy madaniyat» yopirilib kirib kelayapti. “Ommaviy madaniyat”ni o’ylab 
chiqarishdan maqsad- asosan milliy madaniyatlarni ichdan yemirish, didsiz, sababsiz va 
o’zligini unutgan global avlodni shakllantirish”
64
. «Ommaviy madaniyat» degan niqob ostida 
axloqiy buzuqlik va zo‘ravonlik, individualizm, egotsentrizm g‘oyalarini tarqatish, kerak 
bo‘lsa, shuning hisobidan boylik orttirish, boshqa xalqlarning necha ming yillik an’ana va 
qadriyatlari, turmush tarzining ma’naviy negizlariga bepisandlik, ularni qo‘porishga 
qaratilgan xatarli tahdidlar odamni tashvishga solmay qo‘ymaydi. 
Axloqsizlikni madaniyat deb bilish va aksincha, asl ma’naviy qadriyatlarni mensimasdan, 
eskilik sarqiti deb qarash bilan bog‘liq holatlar bugungi taraqqiyotga, inson hayoti, oila 
muqaddasligi va yoshlar tarbiyasiga katta xavf solmoqda va ko‘pchilik butun jahonda 
bamisoli balo-qazodek tarqalib borayotgan bunday xurujlarga qarshi kurashish naqadar 
muhim ekanini anglab olishi muhim. Bu haqda fikr yuritganda, bizning ulug‘ ajdodlarimiz 
o‘z davrida komil inson haqida butun bir axloqiy mezonlar majmuini, zamonaviy tilda 
aytganda, sharqona axloq kodeksini ishlab chiqqanliklarini eslash zarur. Vatanparvarlik, 
insonparvarlik, adolatlilik, sadoqat, mehr-oqibatlilik, vazminlik, bosiqlik singari yuksak 
axloqiy tuyg‘u va tushunchalar yoki fazilatlar bu kodeksning asosiy mohiyatini tashkil etadi. 
Xulosa qilib aytganda, bugungi murakkab mafkuraviy jarayonlarni ilmiy-amaliy jihatdan 
atroflicha tahlil qilish va baholash, ularning ustuvor yo‘nalishlarini, kimga va nimaga qarshi 
qaratilganini anglash, aholi turli qatlamlariga ta’sirini o‘rganish, ma’naviyatimizga, milliy 
manfaatlarimizga, hayot tarzimizga zid bo‘lgan zararli g‘oyalar va turli vayronkor 
xurujlarning mohiyatini ochib berish, fuqarolarimiz, jamiyatimizning nufuzli qatlami bo’lgan 
yoshlarimiz qalbida milliy g’urur va sog‘lom dunyoqarash asoslarini mustahkamlash dolzarb 
masaladir. 
Globallashuv jarayonida mafkuraviy va ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashish uchun 
jamiyat a’zolarini, “yoshlarni Vatanga sadoqat, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat 
ruhida tarbiyalash, o’sib kelayotgan yosh avlodni ilm-fan va innovatsiyalarga keng jalb etish, 
ularni “Yangi O’zbekiston-Uchinchi Renesans sari!” shiori atrofida birlashtirishga qaratilgan 
chora-tadbirlarni samarali va tizimli tashkil etish”
65
zarur. 
64
Muxtorov A. Globallashuv sharoitida ma’naviy tahdidlarni bartaraf etish omillari. T, Ma’naviyat, 2015, 25-bet. 
65
Мирзиёев Ш. М. Янги Ўзбекистон тарққиёт стратегияси. Т, O’zbekiston, 2022, 255-бет. 

---

73