Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

4. Yuridik javobgarlik turlari. 
Shaxsni javobgarlikka tortish masalasini yechishda uning qilmishida xuquqbo’zarlikning tarqibini 
mavjudligiga ahamiyat berish xal qiluvch rol uynaydi, ya'ni xuquqqa karishi qilmishning ob'ektiv va 
sub'ektiv tomonlarni hamda ob'ektiv va sub'ektiv birgalikda boglangan xolda o’rganish masalaning 
mazmunini ochib berishga, uni konkretlashtirish va individuallashtirishga yordam beradi. Xuquq
bo’zilishining turlariga muvofiq yuridik javobgarlik ham to’rt turga bo’linadi: Jinoiy huquqiy, 
Fuqarolik huquqiy, Ma'muriy huquqiy,Intizomiy huquqiy javobgarlik. 
Jinoiy huquqiy javobgarlik fuqarolar tomonidan ijtimoi va davlat tuzimiga, mulk shakllari, xujalik 
tizimi, shaxslar, fuqarolarning xuquq va qonun bilan ko’riklanadigan manfaatlarga va xokozolarga 
karishi tajovo’z qilinganda kelib chiqadi. Jinoyat Kodeksida ko’zda to’tilgan talablarni bo’zish 
jinoyat xisoblanadi va shu jinoiy xarakat yoki xarakatsizlikka nisbatan jinoiy javobgarlik belgilanadi. 
Fuqarolik - xuquqiy javobgarlik fuqarolarning, shaxslarning mulkiy munosabatlari va bu 
munosabatlar bilan bog’liq mulkiy xarakterda bo’lmagan shaxsiy munosabatlarga zarar yetkazganlik 
xolatlarida belgilanadi. Fuqarolik - xuquqiy javobgarlik Fuqarolik kodeksi, yer kodeksi, Oila kodeksi, 
Mexnat kodeksi va boshqalarda nazarda to’tilgan xolatlarda qo’llaniladi. 
Ma'muriy - xuquqiy javobgarlik xuquqiy munosabatlarning bo’zilishi bilan bog’liq bo’lib, ularga – 
o’rnatilgan umumtartib qoidalarni bajarmaslik, masalan, yo’l xarakati qoidalarini va jamoat tartibini 
bo’zish, tabiatni muxofaza etishga qarshi xarakatlar va boshqalar kiradi. Ma'muriy – huquqiy 
javobgarlik bo’yicha quyidagi jazo choralarini kursatish mumkin : ogoxlantirish; jarima solish; 
predmetni musodara qilish (xuquqni bo’zish quroli yoki ob'ekti bo’lsa); maxsus xuquqlardan maxrum 
etish (ov qilish, transport vositalaridan foydalanish va x.); ma'muriy hamoq; axloq to’zatish ishlari va 
boshqalar. 
Intizomiy - xuquqiy javobgarlikning belgilanish xolatlari Mexnat kodeksida, ichki mexnat tartibi 
qoidalarida hamda maxsus Nizomlarda nazarda to’tiladi. Intizomiy xuquq menat va xizmat 
intizomlarini, xarbiy va boshqa intizomlarini bo’zish bilan bog’liq bo’lib, ularga idoraning ichki 
tartib - qoidalarini bo’zish, ishga kech kelish yoki ishdan barvaqt ketish va x.kabi xollar kiradi. 
Jinoiy va fuqarolik - xuquqiy javobgarlikni belgilash faqat sud va xujalik sudlari tomonidan amala 
oshiriladi. 
Ma'muriy va intizomiy - xuquqiy javobgarlik ichki ishlar organlari, mansabdor shaxslar va tegishli 
vakolatga ega raxbar shaxslar (ma'muriyat) tomonidan amalga oshiriladi. 
Yuridik javobgarlikni belgilashning asosiy maqsadi jazolash emas, balki xuquqning umum 
maqsadlarini muayyan ifodasiga qaratilgan bo’lib, ular ijtimoiy munosabatlarning mustaxkamlanishi, 
tartibga solinishi va himoyasida o’zining ifodasini topadi.Bu maqsadlar o’z navbatida xuquqning 
tartibga soluvchi (regulyativ) va qo’riqlovchi funktsiyalarini amalda bo’lishini belgilaydi. Yuridik 
javobgarlikning asosiy funktsiyasi qonuniylik va xuquq tartibotni muxofaza qilishdan iborat. 
Muayyan (konkret) xuquqbo’zarga nisbatan javobgarlikning qo’llanishi birmuncha tor maqsadni, 

---

81 
ya'ni aybdorni jazolashni ko’zlaydi.Bu bilan davlat o’zining majburlov choralarini amalga oshira 
turib, yana boshqa bir maqsadni ko’zda tutadi - bu maqsad kelajakda xuquqbo’zarlikni sodir etishni 
oldini olishga yoki bu xakda ogoxlantirishga qaratilgan bo’ladi. 
Bu maqsadlar o’z navbatida yuridik javobgarlikning funktsiyalarini belgilab beradi. Ko’zlangan 
maqsadlarga erishi uchun qo’yidagi tamoyillarga amal qilinadi : qonuniylik; adolatparvarlik; 
maqsadga muvofiqlilik; xuquq bo’zilngan xolda javobgarlikning muqarrarligi; individuallik 
(javobgarlikni faqat xuquqbo’zarga nisbatan qulanillishi).