Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

Qonuniylik, adolatparvarlik, xalqchillik, ilmiylik, demokratizm, oshkoralik va x.k 
Qonuniylik printsipi
– kat'iy belgilangan tartibda vakolatli davlat organi tomonidan xar qanday 
normativ xujjatning qabul qilinishi; yoki bu xujjatning mazmuni o’zidan oldingi qabul qilingan va 
nisbatan yuqori darajadagi yuridik kuchga ega bo’lgan normativ xujjatga qarshi bo’lmasligi zarur va 
x.k 
Adolatparvarlik printsipi
– barchaning qonun oldida tengligidan kelib chiqadi; 
Ilmiylik printsipi – mutaxassislarning ilmiy asoslariga, fikrlariga asoslangan xolda xuquq ijodkorligi 
faoliyatini olib borish; 
Demokratizm printsipi
– xuquq normativ xujjatlarni qabul qilishda xalkning ishtirokini 
ta'minlash; 
Oshkoralik printsipi
– xuquq ijodlkorligi natijalarining fuqarolarga yetkazilishi 

---

56 
Xozirgi vaqtda O’zbekiston davlatining xuquq ijodkorlik faoliyatini rivojlantirishda katta 
e'tibor berilmokda: 1)O’zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasi asosida qonunlarni, 
xuquq soxalarini va kodekslarni yangilash; 2)mustaqillik bilan boqlh bo’lgan qonunlar va boshqa 
normativ xuquqiy xujjatlarni qabul qilish va ularni nashr qilish; 3)amaldagi normativ xuquqiy 
xujjatlarning bajarilishini ta'minlash; 4)ularning bo’zilishining oldini olish va bo’zilganda 
belgilangan jazo choralarini qo’llaish.
Huquqshunos olim Z.Islomov xuquq ijodkorligining turlari quyidagicha ta’riflaydi: 
1. Davlat organlarining xuquq yaratish ijodkorligi. Konstitutsiyaga asosan barcha davlat 
organlari o’z vakolati doirasida xuquq ijodkorligiga ega bo’lib, ular turli normativ xuquqiy xujjatlar 
qabul qiladi. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining 83-moddasiga asosan Oliy Majlis 
qonunlar, qarorlar va boshqa xujjatlar qabul qiladi. Oliy majlisning raisi farmoyishlar chiqaradi. 
Vazirlar Maxkamasi qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. Maxalliy davlat xokimiyat vaqillik 
organlari joylarda-viloyatlar, tumanlar va shaharlarda(tumanga buysunadigan shaharlardan, 
shuningdek shahar tarkibiga kiruvchi tumanlardan tashkari) xokimlar boshchilik qiladigan xalq 
deputatlari Kengashlari qaror va farmoyishlar, xokimlar esa qarorlar chiqaradi.
2. Jamoat birlashmalarining xuquq yaratish ijodkorligi. Bular ham o’z vakolat doirasida xuquq 
ijodkorligiga ega bo’lib, tegishli normativ xuquqiy xujjatlar qabul qiladiyu Masalan, O’zbekiston 
Respublikasi kasaba uyushma federatsiyasi, Respublika yoshlar ittifoqi bilan birgalikda kushma 
korxonalar qabul qiladi. 
3.Bevosita xalqning xuquq yaratish ijodkorligi. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini 
9-moddasiga asosan jamiyat va davlat xayotining eng muxim masalalari xalq muxokamasiga taqdim 
etiladi, umumiy ovozga qo’yiladi. Buning o’tkazish tartibi qonun bilan belgilanadi. Referendum 
xalqningxuquq yaratish ijodkorligi bo’lib uning natijasida tegishli xuquqiynormalar qabul qilinidi. 
O’zbekiistonda keyingi referendumOliy Majlis tashabbusi bilan Prezident I.A.Karimov muddatini 
1997 yildan 2000 yilgacha o’zaytirish to’g’risida o’tkazildi. O’zbekiston xalqi yakdillik bilan bu 
tashabbusni qo’llaib ovoz berdi. 
Demak, davlatning xuquq ijodkorlik faoliyati muxim bo’lib, unda amaldagi qonunlarni 
vaboshqa normativxuquqiy xujjatlarni yangilash, nashr etish, eskiorgan xuquq normalarini bekor 
qilish, xuquqdagi kamchiliklarni tuldirib jamiyatda kishilar o’rtasidagi turli ijtimoiy 
munosabatlarningtartibga solish uun xizmat ki ladi. 
2.Qonun qabul qilish bosqichlari. 
Qonunchilik jarayoni xakida batafsil tasavvur xosil qilish uchun uning mazmunini tashkil 
etuvchi bosqichlarni chuko’r taxlil etish kerak.Aksariyat huquqshunos olimlarning va amaliyot 
xodimlarining fikriga ko’ra, qonunchilik jarayoni quyidagi bosqichlarlan iborat: 
Qonunchilik tashabbusi; 
Qonun loyixasini muxokama qilish; 
Qonunni qabul qilish; 
Qonunni e'lon qilish. 
Qonun yaratishdan oldin jamiyatda shunday qonun vujudga kelishiga extiyoj bormi, degan 
savolga javob berish lozim. Qonun ishlab chiqishga kirishishdan avval mavjud ijtimoiy voqelik, 
xayot, muammoli vaziyat atroflicha o’rganib chiqiladi. 
Shunday qilib, u yoki bu qonunning yaratilishiga bo’lgan extiyojni o’rganish – qonunchilik 
jarayonining boshlang’ich nuqtasidir. Qonunchilik faoliyatiga ta'sir etuvchi ijtimoiy omillarni 
quyidagi turlarga ajratish mumkin: iqtisodiy, siyosiy-xuquqiy, sotsial-madaniy, jugrofiy, 
demografik, ekologik, milliy, ilmiy-tashkiliy va x.klar 
Qonunchilik faoliyatiga ta'sir qiluvchi omillar muayyan mexanizm asosida xarakatlanadi. 
Qonunni yaratish jarayoni, ya'ni qonun chiqaruvchi organ doirasida bevosita faoliyat qonunchilik 
tashabbusi ruyo bo’lishidan boshlanadi. Qonunchilik tashabbusi xuquqiy muammolari magzini 
anglab yetish uchun uning quyidagi muxim jixatlarini puxta mushoxada etish talab qilinadi: 
Qonunchilik tashabbusi xuquqi tushunchasi va moxiyati; 

---

57 
Qonunchilik tashabbusi amalga oshirilishi natijasida vujudga keladigan xuquqiy munosabatning 
mazmuni; 
Qonunchilik tashabbusi xuquqning sub'ektlari doirasi hamda ularnin o’ziga xos xususiyatlari va b. 
Davlatni xuquq ijodkorlik faoliyatini asosini qonunlarni qabul qilish tashkil qiladi Chunki 
qonunlar barcha normativ xujjatlar ichida birinchi o’rinda turadi.Shuning uchun qonunlar maxsus 
tartibda qabul qilinadi. 
Qonunni qabul qilish jarayoni quyidagi 4 ta bosqichdan iborat: 
1.