|
......................
Xulosa………………………………………………………………..
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………
Kirish
Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi.
Bugungi globallashuv jarayoni faol
kechayotgan sharoitda geodemografik vaziyatlarni turli hududlarda bir-biridan
tubdan farq qiluvchi xususiyatlarini hamda aholi rivojlanishining iqtisodiyot
tarmoqlari bilan o’zaro aloqadorlikda ekanligini tadqiq etish muhim ahamiyat kasb
etmoqda.
Ishlab
chiqarish
tezligi
va
aholi
daromadlarining o’sishi,
kommunikatsiya jarayonlarining rivojlanishi, qulay shart-sharoitlarga ega bо‘lgan
mintaqalarga mehnat resurslarining intilishi va shu kabi holatlar hududlarning aholi
rivojlanishiga muayyan darajada ta’sir ko’rsatib kelmoqda. Ayniqsa, bozor
iqtisodiyoti sharoitida rejalashtirilgan iqtisodiyotdan farqli о‘laroq, demografik
jarayonlarga yangicha yondashishni va aholi sifatiy rivojlanishini global miqyosda
ta’minlash imkoniyatlarini tahlil qilishni taqozo etmoqda.
Amerikalik mashhur olim U.Ayzard fikricha, u yoki bu hududning xo‘jaligi
murakkab jumboq bo‘lib, uni yechishni aynan aholi bo‘g‘inidan boshlamoq kerak.
Darhaqiqat, aholi murakkab ijtimoiy-iqtisodiy kategioriyadir, u bilan ishlab
chiqarish “boshdan oyoq”, chambarchas bog‘liq. Chunki, mehnat resurslarisiz
ishlab chiqarish bo‘lmaydi, ishlab chiqarish esa aholi uchun kerak; moddiy va
ma’naviy boyliklarni yaratuvchisi ham, ularni iste’molchisi ham aynan ana shu
aholi, ya’ni kishilarning ma’lum hududdagi birligidir.
Aholini iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanida o‘rganishda uning uch asosiy
xususiyati e’tiborga olinishi zarur:
-aholi – ishlab chiqaruvchi kuch (aholini iqtisodiy jihati);
-aholi asosiy iste’molchi (ijtisoiy, sotsial jihati);
-aholining o‘z-o‘zini takror barpo qilishi (demografik jihati).
Albatta, ushbu fan nuqtai nazaridan eng avvalo aholining birinchi va
ikkinchi xususiyatlari muhim ahamiyat kasb etadi, chunki ular aholini ijtimoiy-
iqtisodiy kategoriya ekanligini o‘zida uyg‘unlashtiradi. Qolaversa an’anaviy
iqtisodiy geografiya fanining evolyutsion tarzda “Iqtisodiy va ijtimoiy
geografiya” maqomini rasmiy olishi ham aynan Inson omili, aholi va uning
ijtimoiy rivojlanishining hududiy jihatlarini tadqiq qilish natijasidan kelib
chiqqan. Aholining uchinchi xususiyati, ya’ni uning takror barpo bo‘lishi esa
bevosita demografiya fanining tadqiqot obyekti bo‘lib, ushbu jarayonnning
hududiy tafovutlarini o‘rganish demogeografiya yoki geodemografiya
yo‘nalishiga mos tushadi.
O‘zbekiston Respublikasi yuksak demografik salohiyatga ega mamlakat
hisoblanadi. Bugungi kunda dunyo aholisining (7,5 mlrd.kishi) 0,42 foizi
O‘zbekiston ulushiga to’g‘ri keladi.
O‘zbekiston Respublikasi aholi soni bo‘yicha dunyo miqyosida o‘rtacha
demografik salohiyatga ega bo‘lgan davlat hisoblanadi. Uning aholisi, 2017 yil
ma’lumotlariga binoan 32 mln. kishidan ortiqrog‘ni tashkil etadi. Bu borada, u
MDH mamlakatlari orasida Rossiya va Ukrainadan keyingi uchinchi va Markaziy
Osiyo davlatlari orasida esa birinchi o‘rinni egallaydi.
Ushbu Bitiruv malakaviy ishida O’zbekiston Respublikasi hududlarida
kuzatilayotgan о‘ziga xos xususiyatlarga ega demografik muammolarning talqin
etilganligi bu muammolar kelib chiqish sabablari va imkon qadar bartaraf etilishida
jahon hamjamiyatining faoliyati va munosabatlarini о‘rganib chiqish alohida
dolzarblik kasb etishidan dalolat beradi. Shu bilan birga hozirgi ta’lim
jarayonlariga katta e’tibor qaratilayotgan bir paytda aholi bilan bog’liq
muammolarni o’rganish tegishli fanlar mavzulari doirasida tahlil qilinishi yangi
zamonaviy usullarni qo’llashni taqozo etmoqda. Bu esa dars davomida bunday
muammolarni o’rganish nechog’lik katta ahamiyat kasb etishini anglab yetishni
izohlab bermoqda. Shu jumladan, geografiya darslarida ham mamlakat aholisi va u
bilan bog’liq muammolarni o’qitishda yangi pedagogik texnologiyalardan va turli
usullar bilan boyitilgan noan’anaviy metodlardan foydalanish dars samaradorligini
oshirishda asosiy vositalardan hisoblanadi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida
“O’quv tarbiyaviy jarayonni yangi pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash”
bosqichida ta’lim jarayonida bajariladigan vazifalar aniq belgilab berilgan.
Mamlakatimizning birinchi Prezident I.A.Karimovning: “O’quv jarayoniga yangi
axborot va pedagogik texnologiyalarni keng joriy etish, bolalarimizni komil
insonlar etib tarbiyalashda jonbozlik ko’rsatadigan o’qituvchi va murabbiylarga
e’tiborimizni yanada oshirish, qisqascha aytganda, ta’lim-tarbiya tizimini sifat
jihatidan butunlay yangi bosqichga ko’tarish diqqatimiz markazida bo’lishi darkor”
degan fikrlari bejiz emas. (“Barkamol avlod yili” davlat dasturi. Toshkent,
“O’zbekiston”,-2010).
Mamlakatimizda ta’lim –tarbiya sohasiga har yili sarflanayotgan xarajatlar
yalpi ichki mahsulotga nisbatan 10-12 foizni tashkil etmoqda. Bu YUNESKOning
mamlakatni barqaror rivojlantirishni ta’minlash uchun ta’limga yo’naltirilishi zarur
bo’lgan investitsiyalar miqdori bo’yicha tegishli tavsiyalardan, ya’ni 6-7 foizdan
qariyb 2 barobar ko’pdir.
2016- yilda Ta’lim –tarbiya sohasiga davlat byudjeti harajatlarining 33,7
foizi, sog’liqni saqlash tizimiga 14 foizi yo’naltiriladi. Ta’lim-tarbiya sohasini
ta’minlash va rivojlantirish sarf-xarajatlari o’tgan yilga qaraganda 16,3 foizga,
sog’liqni saqlash tizimida 16 foizga ko’payadi.
2017-2021 yillarga mo`ljallangan harakatlar strategiyasida mamlakatimiz
oliy
o’quv
yurtlarining
moddiy-texnika
bazasini
mustahkamlashga
yo’naltirilayotgan mablag’lar hajmi tobora ortib borayotganini alohida ta’kidlashni
istardim. Joriy yilda 13 ta oliy ta’lim muassasasi, jumladan Qoraqalpog’iston,
Buxoro va
Samarqand davlat universitetlari, Farg’ona politexnika institudagi
qurilish va rekonsruksiya ishlariga 355 milliard so’m ajratish ko’zda tutilmoqda.
Shuningdek, Toshkent davlat stomatologiya instituti binolari, Toshkent shahridagi
Inxa universiteti va Singapur menejmentni rivojlantirish instituti filiallarining
yangi o’quv korpuslari quriladi.”.
1
Do'stlaringiz bilan baham: | 
