Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti biologiyaning kontseptual asoslari

SEMENAR 10.
Mavzu: Hujayraning ko`payishi.
Darsning maqsadi: Hujayraning ko`payishini o`rganish.
Kerakli jihozlar: SEMENAR ishlanmasi, jadvali, slaydlar, plakatlar.
Asosiy ma’lumotlar:
Organizmdagi hujayralar sonining ortishi mavjud hujayralarning bo`linib ko`payishi hisobiga amalga oshadi. Hujayra bo`linishidan oldin DNK sintezi yuz beradi va xromosomalar reduplikatsiyaga uchraydi. Hujayraning bo`linishi boshlanishidan navbatdagi bo`linishigacha, yoki bo`linish boshlanishidan qarib nobud bo`lishigacha bo`lgan yashash davri hujayra sikli deyiladi. Yuqori umurtqalilarning voyaga etgan organizmlaridagi turli to`qima va organlar hujayralarining bo`linish qobiliyati bir xil emas. Tabaqalangan va ixtisoslashgan hujayralar (masalan, qon granulotsitlari) bo`linish qobiliyatini to`lig`icha yo`qotgan. Organizmda hujay-ralari doimo yangila-nib turadigan to`qi-malar - turli epiteliy-lar, qon yetishtiruvchi to`qimalar ham mavjud. Bu xil to`qimalardagi bir qism hujayralar doimo bo`linib, o`z faoliyatini tugatayotgan va o`layotgan hujayralarning o`rnini oladi. Odatdagi sharoitda ko`paymaydigan hujayralar reparativ regeneratsiya (to`qimalar shikastlangandan keyin tiklanish) jarayonlarida qaytadan ko`payish qobiliyatini tiklashi mumkin.
Gipertropiya(yunoncha hyper— haddan tashqari, trophe-ovqatlanish degan so`zlardan olingan) deb organ hajmini kattalashuviga aytiladi. Gipertropiya ayrim hujayralar hajmini kattalashuvi yoki sonini ortishi tufayli yuzaga keladi. Organ gipertropiya har-xil sabablarga ko`ra kelib chiqishi mumkin.
Ba`zi hollarda organ gipertropiyasi organni zo`r berib ishlashini ta`minlasa, boshqa hollarda hech bir funksional zaruratsiz vujudga keladi.va ishchi ahamiyatga bo`lmaydi.
Gipertropiya- asl va sohta Gipertropiyaga bo`linadi. Asl Gipertropiya ishlab turgan organ parenximatoz qismi massasini ortishidir, sohta gipertropiya oraliq to`qima vujudga kelishi bilan bog`liq. Sohta gipertropiyada organ funksiyasi kuchaymasdan,hatto ko`pincha susaygan bo`ladi. Gipertrofiyani bir necha turga ajratish mumkin: 1-Ishchi, konpensator gipertrofiya: 2-vikar gipertrofiya: 3- neyro-gumoral gipertrofiya: 4- gipertrofik o`smalar.