Navoiy davlat pedagogika instituti jismoniy tarbiya fakulteti tibbiy bilim asoslari kafedrasi

Amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi.(2-mashg’ulot)

.

Ish jarayonlari vaqti	Faoliyatning mazmuni
	O’qituvchi	Talaba.
I-bosqich. Mavzuga kirish. (10 daqiqa)	1.1. O’quv mashg’uloti mavzusi,maqsadi,vazifalari va o’quv faoliyati natijalarini aytadi,dolzarbligi va ahamiyatiga to’xtalib o’tadi.	Tinglaydilar,UUMga qaraydilar.
	1.2. Olingan bilimlarini umumlashtirish maqsadida,talabalarni faollashtirish uchun « Hayot faoliyati xavfsizligi»ni qanday tushunasiz? «Аqliy hujum»o’tkazadi. Fikrlarni umumlashtiradi.	Erkin fikr bildiradilar.
II-bosqich. Аsosiy (60 daqiqa)	2.1. Таlabalarni 3 ta kichik guruhlarga ajratadi, ularni baholash mezonlari bilan tanishtiradi(1-ilova) mavzu bo’yicha tayyorlangan topshiriqlarni tarqatadi.(2-ilova).	Guruhlarga ajraladi,yozib oladilar,topshiriqlar ustida ishlaydilar.
	2.2. Guruhlarga topshiriqlarni bajarish uchun yordam beradi, qo’shimcha ma’lumotlardan foyda- lanishga imkon yaratadi. Diqqatlarini kutiladigan natijaga jalb etadi.	Faol qatnashadilar.
	2.3. Har bir guruh topshiriqlarni vatman qog’ozlarga tushirib,taqdimotini o’tkazishda yordam beradi,izoh beradi,bilimlarini umumlashtiradi, xulosalarga alohida e’tibor beradi.Topshiriqlarni bajarilishining qay darajada to’g’ri ekanligini diqqat bilan tinglaydi.	Jamoa bo’lib bajarilgan ishning taqdimotini o’tkazadilar,bahs-munozara yuritadilar,qo’shimchalar qiladilar,baholaydilar,xulosa chiqaradilar.
	2.4. Talabalarning bilimlarini chuqurlashtirish maqsadida blits-so’rov o’tkazadi.(3-ilova).Dars yakunini umumlashtiradi.	Savollarga javob beradilar.
III-bosqich. Yakuniy (10 daqiqa)	3.1.Ish yakunlarini chiqaradi.Bugungi mavzu dolzarb ekanligiga to’xtalib o’tadi.Olingan biluimlarini amaliyotda tadbiq etishlari lozim ekanligini ta’kidlaydi.Faol talabalarni baholash mezonlari orqali rag’batlantiradi.	Eshitadi.Aniqlaydi.
	3.2. Uyga mustaqil bajarish uchun topshiriq beradi.:« Hayot faoliyati xavfsizligi» mavzusida uyda misollar yozib keeling. 3.3 Mavzuga doir testlarni o’rganib kelish..	O’UMga qaraydilar.3-mashg’ulot mavzu va rejalarini yozib oladilar.

Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari. 1-ilova

Guruh	Baho	Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari
		Mavzu haqida tushunchaga ega.	Guruh faol	Muommani yechish uchun takliflar berishadi.	Jamoa.
	Ball	1,0	0,5	1,5	3
1
2
3

Guruhlarni ishlarini umumlashtiruvchi baho

Guruh	1	2	3	Jamoa ball	Baho
1
2
3

2,2 – 3 ball –a’lo .1,2 – 2 ball –yaxshi.0,5 – 1,1 ball –qoniqarli.0 – 0,5 ball – qoniqarsiz


2-ilova.

I-guruhga tarqatiladigan savollar:
Inson__________Mashina______Muhit
Xavfsizlikni tizimiy tahlil qiling. Inson Mashina Muhit. Yuqorida berilgan daraxt orqali Manashu so’zning ma’nosini shunday joylashtiring ki shajara hosil bo’lsin.Bu daraxt orqali nimalarni ifodalay olasiz?(insonga soladigan xavf xatar,e’tiborsizlik,tasoddif,halokat.)

II- guruhga tarqatiladigan savollar.



Yuqoridagi urgimchak to’ri orqali hayot davomida insonlar faoliyatiga va salomatligiga ta’sir etadigan salbiy omillarni har bir katakchalarga joylashtirib chiqing va o’z fikringizni himoya qiling.


III- guruhga tarqatiladigan savollar.




Xavfsizlikni tahlil qilish uslublari:

Yuqorida ko’rsatilgan tasvirdagi katakchalarga inson hayoti davomida sodir bo’ladigan oqibatlarning sabablarini yozing.Natijada Inson---E’tiborsizlik----Oqibat yuzaga kelsin.

3- ilova.

Blits-so’rov savollari.

№	Savol	Javob.
1.	Xavf-xatar deganda nimani tushunasiz?
2.	Xavflar toksomaniyasi-bu…….
3.	Xavflar ro’yxati deganda nimalar nazarda to’tilgan?
4.	Xavflar kvantifikatsiyasi nima?
5.	Oqibatning boshlanishi nima?
6.	Sababning natijasi nima?

Mustaqil ish uchun vazifa.

1.Uyda har bir talaba mustaqil ravishda mavzuga doir muommali masala tuzib kelish.

2.Mavzuga doir krassivord tayyorlab kelish.

Mavzuning qisqacha bayoni:

Xavf to’g’risida tushuncha:Xavf-hayot faoliyati xavfsizligining asosiy tushunchalaridan biri bo’lib,inson faoliyati davrida uning sog’ligiga bevosita yoki bilvosita zarar keltiruvchi,ya’ni ko’ngilsiz oqibatlarga olib keluvchi holat,jarayon,ob’ekt va vositalardir. Xavfni xarakterlovchi belgilar soni tahlil maqsadiga bog’liq holda ko’payishi yoki kamayishi mumkin.Shu sababli,xavfni xarakterlovchi belgilar standart tushuncha – «xavfli va zararli ishlab chiqarish faktorlari» shaklida talqin qiladi.Xavfli va zararli faktorlar kelib chiqish sabablariga bog’liq holda fizikaviy,kimyoviy ,biologic va psixofiziologik ko’rinishida bo’ladi.Shunga bog’liq holda xavf potensial(yashirin) va real turlarga bo’linadi.Potensial xavfni,yuzaga,birinchi navbatda ishlab chiqarish sharoitiga bog’liq bo’lib,xavfni yuzaga keltiruvchi sabablar orqali bog’lanadi.Xavf ta’sirida yuzaga kelgan baxtsiz xodisalarning sabablari esa texnik-texnologik,sanitary-gigiyenik,tashkiliy va psixofiziologik kabi turlarga bo’linadi.

Xavfning toksomaniyasi-bu uning kelib chiqishi tabiati turi,oqibatlari,tuzilishi insonga ta’sir etish xarakteri va shunga uxshash belgilari asosida tasniflanishi bir sistemaga keltirilishidir.Umuman, «toksomaniya» murakkab xodisalarjarayonlar tushunchalar va ob’ektlarning tasniflanishi hamda bir sistemaga solinishi to’g’risidagi fan hisoblanadi.

Xavfning quyidagi ko’rinishdagi taksomaniyasi mavjud:

– Xavfning yuzaga kelish tabiatiga ko’ra:tabiy,texnik,antropogen,ekologik,aralash;

– xavf ta’sirida ko’ngilsiz oqibatlarni yuzaga kelish vaqtiga ko’ra:impulsive,kumuletiv.

– lokalizatsiya bo’yicha:litosfera,gidrosfera,atmosfera,kosmos bilan bo’g’liq xavflar;

– yuzaga keluvchi oqibatlar bo’yicha:charchash,toliqish,zo’riqish,kasallanish,shikastlanish,jarohatlanish,avariya,yong’in;

– keltirib chiqaruvchi zararga ko’ra;sotsial,texnik,ekologik;

– yuzaga kelish sohasi bo’yicha;madaniy,maishiy,transport,yul-transport,ishlab chiqarish,harbiy;

– xavfning tarkibi va tuzulishiga ko’ra:oddiy va xosilali(yasamali),ya’ni bir necha oddiy xavflar birikishi natijasida yangi,murakkab xavfning yuzaga kelishi;

–insonga ta’sir etish xarakteriga ko’ra aktiv va passiv;

Xavfning nomenklaturasi.Nomenklatura—ma’lum bir belgilariga ko’ra tartibga solingan,sistemalashtirilgan nomlar,terminlar ro’yxatidir.Hozirgi vaqtda xavfning alfavit tartibidagi nomenklaturasi ishlab chiqilgan bo’lib,u qisqacha quyidagi ko’rinishga ega.Alkogol,anomal harorat,anomal nisbiy namlik,anomal havotezligi,anomalbarometrik bosim,anomal yoritilganlik,anomal ionlashgan havo,aqliy zo’riqish,bosim ostidagi idishlar,bug’balandlikgazlar,gipodinamiya,gipokniziya,qor ко’chishi,quyosh aktivligi,quyosh zarbasi.

Xavfning kvantifikatsiyasi.Kvantifikatsiya–sifat darajasi aniqlanadigan va baholanadigan murakkab tushunchalarga sonli xarakteristika berish demakdir.

Kvantifikatsiyaning sonli,balli va boshqa usullar qullaniladi.Xavfning eng keng tarqalgan soniy baholash mezoni-tavakkal(«risk»), tavakkalchilik,ya’ni xavf-xatarga qarshi bormoqdir..

Soniy baholash-ma’lum davrdagi faoliyat davomida yuzaga kelgan ko’ngilsiz oqibatlarni oldindan ehtirom qilingan,sodir bo’lishi mumkin bo’lganxavfga,ko’ngilsiz oqibatlarga nisbatidir.Tavakkalni aniqlashda oqibatlarning sinfi ko’rsatilishi lozim.

Xavfning identifikatsiyasi.Xavf potensial,ya’ni yashirin xarakterga ega.Shu sababli,hayot faoliyat xavfsizligini ta’minlashda xavfni oldindan aniqlash muhim rol o’ynaydi.

Identifikatsiya –xavfni va uning soniy hamda vaqtli ko’rsatkichlarini aniqlash jarayoni bo’lib,uning soniy hamda vaqtli ko’rsatkichlarini aniqlash.jarayoni bo’lib,uning natijasida hayot faoliyat xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan.

1.2.Sabab va oqibat

Potensial xavf yuzaga keladigan,amalga oshadigan sharoitlar baxtsiz hodisalarning sabablari dyeiladi.Baxtsiz hodisalar turli xil,ya’ni jarohatlar,shikastlanishlar,kasallanishlar va boshqa ko’rinishlarda bo’lishi mumkin.

Xavf,sabab va oqibat-baxtsiz hodisalarni,favqulodda holatlarni,yong’inlarni va shu kabi boshqa ko’ngilsiz hodisalarni asosiy xarakteristikasi hisoblanadi.

«Xavf – sabab – ko’ngilsiz oqibatlar» - bu logic rivojlanish jarayoni bo’lib,yashirinxavfni yuzaga chiqishiga hamda real zarar keltiribchiqarishga olib keladi.Quyida yuqoridagi uchlikka misol keltiramiz:

Elektr toki(xavf) – qisqa tutashuv (sabab) – kuyish (oqibat);

Pestisidlar (xavf) –to’g’ri foydalanmaslik (sabab) – zaharlanish(oqibat).

Mavzu№2.Mehnat faoliyati og’irligi va tig’izligini baholash

. Semenar mashg’ulotning o’qitish texnologiyasi.

Vaqti – 2 soat	Тalabalar soni 25-30 nafar.
O’quv mashg’ulotining shakli.	Munozarali semenar.
Semenar mashg’uloti rejasi.	1.Mehnat sharoitini aniqlovbchi asosiy omillar tahlili. 2.Mehnat sharoitini xususiyatlari. 3..Ishlab chiqarishdagi xavfli va zararli omillar. 4.Ishlarni og’irlik va xavflilik va zararlilik darajasi bo’yicha tasniflanishi. . 5.Jarohatlanish ko’rsatkichlari va sabablarini o’rganish uslublari. 6.Mehnat qonunlariga rioya etilishini nazorat qilish.
O’quv mashg’ulotning maqsadi:Ishlab chiqarish jarayoni va natijalarini tahlil qilishni o’rgatish,bilimlarni mustahkamlash va chuqurlashtirish.
Pedagogik vazifalar: Mavzu bo’yicha bilimlarni tizimlashtirish,mustahkamlash; Darslik bilan ishlash ko’nikmalarini hosil qilish; Ishlarni og’irlik,xavflilik va zararlik darajalarini tahlil qilishni o’rgatish va o’zfikrini ifodalash ko’nikmalarini rivojlantirish. Jismoniy va aqliy mehnat darajalarini baholashni va tahlil qilishni o’rgatishdan iborat..	O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: - Mavzudagi asosiy tushunchalar ya’ni mehnat og’irligi va zararlik, xavflilik darajalarini farqlay oladilar. - ularni guruhlay oladilar,tizimlashtiradi,ishlab chiqarish omillari va ta’sirlarinibiladilar tahlil qila oladilar. - Jismoniy va aqliy mehnat darajalarini baholay oladilar va tahlil qila oladilar.
O’qitish uslubi va texnikasi.	Munozarali semenar,suhbat,aqliy hujum
O’qitish shakli.	Jamoada va guruhlarda ishlash.
O’qitish vositalari.	Ma’ruza matnlari,proektor,marker,skotch, А32 F qog’oz,konspektlar.
O’qitish sharoitlari	Guruhlarda ishlashga muljallangan auditoriya.

Semenar mashg’ulotning texnologik xaritasi.

Bosqichlar vaqti.	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Talaba
1-bosqich. Kirish (10 min.)	1.1.Mavzuni maqsadi,rejadagi o’quv natijalarini e’lon qiladi va ularning ahamiyatini hamda aktualligini asoslaydi. 1.2.Semenar munozara tarzida o’tishini e’lon qiladi. 1.3.Bilimlarni faollashtirish maqsadida “Siz qanday Ishlab chiqarishdagi xavfli va zararli omillarni bilasiz?”savoli bilan murojat qiladi. 1.4. Munozara qoidalarini eslatadi.	Mavzuni yozadilar,savollarga javob beradilar.
2-bosqich. Asosiy (60 min.)	2.1.Talabalarni munozara savollari bilan tanishtiradi. - Ishlab chiqarish jarayonining mazmuni qanday? - Ishlab chiqarish omillarining mazmunini va tarkibini bilasizmi? - Mehnat unumdorligi nima? - Mehnat qonunlari haqida nimalarni bilasiz? 2.2. Talabalar munozarasini tashkil etadi. Har bir javobning mazmuniga va mantiqligiga e’tibor beradi.Savollar berishni taklif etadi.Turli nuqtai nazarlar tinglanadi va umumlashtiradi.Har bir savol muhokamasi xulosa bilan tugaydi. 2.3.Talabalarning qo’shimcha savollariga javob beradi.	2.1.Eshitadilar va javoblarni tayyorlaydilar.. 2.2.Talabalar savollarga o’znuqtai nazarlarini bildiradilar,qo’shimcha qiladilar va savollar beradilar.
3-bosqich. Yakuniy (10 min.)	3.1.Semenar mashg’ulotini yakunlaydi,savollar bo’yicha xulosalar chiqaradi,munozara ishtirokchilarini baholaydi. 3.2. Mustaqilish uchun vazifa beradi.	Eshitadilar.Xulosalarni yozib oladilar.Topshiriqni oladilar.

1-ilova.

Munozara qatnashchilariga eslatma Munozara munosabatlar yig’indisi emas,balki muomma yechimi uslubiyatidan iborat. Ko’p gapirmasdan boshqalarning gapirishiga imkon ber. Maqsadga erishih yulida hissiyotlarni jilovlab,batafsil o’ylagan holda so’zla. Raqiblaring vaziyatini o’rganib,ularga hurmat bilan murojat qil. Raqiblaring tomonidan aytilgan fikrlarga tanqidiy va istehzoli yondash. Munozara predmeti bo’yicha chetga chiqmagan holda yondashib gapir.

Muommali semenarning boshqaruv dastaklari. Boshlovchi - barcha vazifalarni o’ziga oladi—munozara bosqichlarini boshqarish,javoblarning asoslanishi va to’g’riligini tasdiqlash,qo’llangan termin va tushunchalarning aniqlash,munosabatlarni to’g’ri qo’llash va boshqalar.Taqdimotlarning taqsimotini to’g’ri boshqarish. Taqrizchi – tomonlarning ma’ruzalarini yunalishlar bo’yicha belgilash va to’liq xarakterda baholash:dolzarbligi,ilmiy jihati,mantiqiyligi va masalalarning aniq qo’yilganligi,xulosalarning aniq ko’rsatilishi. Raqib – qabul qilingan tadqiqot o’rtasida raqobatchilik jarayonini shakllantiradi.U faqatgina ma’ruzachining asosiy holatini tanqid qilish emas,shu bilan birgalikda,uning aytgan fikrlaridan zaif yoki hatto tomonlarini topish hamda o’zining hal qiluvchi fikrlarini taklif qilishi ham mumkin. Ekspert – barcha munozaralarning,jumladan,munozara qatnashchilari tomonidan aytilgan fikrlarning,qilingan xulosalarning,talif va gipotizalarning mahsuldorligini baholaydi.

Munozara reglamentini o’tkazish tartibi Boshlovchi ma’ruza mavzusi va ma’ruzachilarning taqdimotlarini e’lon qiladi.. Ma’ruza 5 minut davom etadi. Taqrizchi – 2 minut. Raqib – ma’ruza mavzusi bo’yicha fikrlarini 1-3 minut taqdim etadi. Jamoaviy muhokama 5-10 minut.

2-ilova.

Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari.

Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari (ballarda)	Munozara ishtirokchilari
	Ma’ruzachilar(F.I.Sh.)
	1	2	3	4
Ma’ruzaning mazmuni (2,5):
Mavzuga mos kelishi (1,5);
- mantiqiylik,aniqlik (0,5);
Xulosalarning qisqaligi (0,5);
Ko’rgazmali qurollardan foydalanganligi– (0,9).
Reglament (0,6)
Jami (4,0)
	Taqrizchilar(F.I.Sh.)
Ma’ruzaning tavsifi (3,0)
Ma’ruzaning ko’chli tomonlari aniqlash (1,2)
Ma’ruzaning zaif tomonlari aniqlash (1,2)
Reglament (0,6)
Jami (3,0)
	Opponentlar,ishtirokchilar(F.I.Sh)
Savollar:
Har biri uchun (0,3)
Qo’shimcha
Har biri uchun (0,3)
Mohiyati bo’yicha (0,3)
Jami(3,0)