Navoiy davlat pedagogika instituti jismoniy tarbiya fakulteti tibbiy bilim asoslari kafedrasi

Kimyoviy omillarga-ishlab chiqarish jarayonlarida ishlatiladigan yoki ajralib chiqadigan turli xil kimyoviy moddalar kiradi.
Ularni insonga ta’sir etish xususiyatiga qarab quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:umumiy zaharlovchi,ko’payish funksiyalariga ta’sir etuvchi,
inson a’zolariga kirish yuli orqali esa:nafas yuli orqali ta’sir etuvchi,hazm yo’li orqali,teri orqali ta’sir etuvchi omillarga bo’linadi..
Biologik omillar-har xil jaroxatlar va kasalliklarni keltirib chiqaruvchi mikro organizmlar,bakteriyalar,viruslar,rikket,zamburug’lar har xil zaharli o’simliklar va hayvonlar kiradi.
Psixofiziologik omillar- jismoniy va asabiy zo’riqishlar misol bo’la oladi.
Jismoniy zo’riqishlar ststik,dinamik va gipodinamik holda bo’lishi mumkin.
Asabiy zo’riqish esa kuchli aqliy mehnatdan,mehnatni doimiy bir xil ko’rinishida bo’lishidan,kuchli hayajonlanish yoki asabiylashishdan sodir bo’ladi.
Ishlarni og’irlik va xavflilik-zararlilik darajasi bo’yicha tafsiflanishi:
Barcha jismoniy ishlar 3 ta kategoriyaga ajraladi:
Yengil ishlar,
O’rtacha og’irlikdagi ishlar
Og’ir ishlar.
Yengil ishlarni bajarishga – 172 j/s, o’ryacha ishlarni bajarishga– 172, 293gacha j/s,og’ir ishlarni bajarishga 293 ж/с.dan ortiq energiya sarflanadi.Umuman,ishlarni og’irlik darajasi bo’yicha guruhlashda 50 ga yaqin mezon («kriteriya») hisobga olinishi mumkin.
Ishlar xavflilik va zararlik darajasiga qarab esa zararli,xavfli va uta xavfli guruhlarga ajratiladi.
Zararli ishlarga nomaqbul iqlim sharoitida bajariladigan ishlar (kuchli shamol,past yoki yuqori harorat,namlik,yuqori darajada shovqin,titrash,har xil nurlarta’sirida ishlash).
Xavfli ishlarga «montajchilar», o’t yoquvchilar,elektriklar misol bo’la oladi.
Uta xavfli ishlarga esa yong’inni uchirish va uni oqibatlarini tugatish,tabiy ofatlar davrida avariya –tiklash ishlarini olib boorish misol bo’ladi.
Jaroxatlanish ko’rsatkichlari va sabablarini o’rganish uslublari.
Ishlab chiqarishda sodir bo’lgan baxtsiz hodisa tufayli ishchi o’z mehnat qobilyatini bir kun va undan ortiq vaqtga yuqotsa yoki asosiy kasbidan boshqa ishga utishga sabab bo’lsa Н-1 formali akt t’ziladi. Н-1 formali akt tekshirish materiallari bilan birgalikda baxtsiz hodisa ruy bergan boshqarmada 45 yil saqlanishi kerak.
Og’ir ahvoldagi,ikki yoki undan ortiq kishilarning guruhli ulimi bilan tugaganbaxtsiz hodisalar maxsus tekshiriladi.Agar bunday baxtsiz hodisalar ruy bersa boshqarma rahbari darhol yuqori tashkilotlarga,mehnat bo’yicha texnik inspektorga,mahalliy prokroturaga xabar berishi lozim.
Baxtsiz hodisalarni to’g’ri tekshirish,ularni sabablarini o’rganish va baholash jarohatlanishlar ko’rsatkichlarini aniqlash orqali tahlil qilinishi mumkin.Ishlab chiqarishda ruy bergan jarohatlanishlarning holatini xarakterlovchi ko’rsatkichlariga quyidagilarni kiritish mumkin:
Jarohatlanish chastotasi - Кч1000 * 1u ч n n 
Bu yerda n1 – ish qobilyatini yuqotgan va halok bo’lgan ishchilar soni;