Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti fizika va astronomiya o

O‘lchash va hisoblash natijalari quyidagi jadvalga yoziladi.

№	Spektr turlari	Spektr tartibi	Panjara doimiysi	Chap	O‘ng	Tirqishdan panjaraga­cha bo‘l­­­­­­gan masofa			
1
2
3
O‘rt

Mavzuni mustahkamlash:

“Domino” o‘yini
Domino kartochkalarida fizik formulalar, ularning qaysi formula ekanligi , fizik kattaliklarni belgilanishi, ularning qaysi kattalikka mos kelishi yoziladi, o‘quvchilar mos kelganini topib o‘shani ro‘para qo‘yishadi

 		Bryuster burchagi
		To‘lqin uzunlik
		Difraksion maksimum
		Difraksion panjara formulasi

Sinov savollari

1. 
   Difraksiya hodisasini tushuntiring va u kanday sharoitda kuzatiladi. Gyuygens prinsipi nima?
   
2. 
   Difraksion panjara deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Difraksiya formulasini chiqaring. Maksimum-minimum shartlarini yozing.
   
4. 
   Ishni bajarish tartibini tushuntiring.
   
5. 
   Frenel difraksiyasi Fraungofer difraksiyasidan nima bilan farq qiladi?
   

11-LABORATORIYA ISHI

SPEKTROSKOPNI DARAJALASH


Darsning maqsadi:
Ta’limiy: Talabalarga ushbu laboratoriyaga ishiga oid chuqur bilim berish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni vatanga sadoqat ruhida tarbiyalash va o‘zaro hurmatni shakllantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni spektroskop ishlatiladigan soha­lar­ga bo‘lgan qiziqishini yanada orttirish.
Kompetensiyaviy: Fizik bilimlardan va asboblardan amaliyotda foydalana oilsh, matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish.
Dars turi: Aralash
Dars o‘tish metodi: “Aqliy hujum”, “Do‘stingni top” o‘yini
Darsning jihozi: Darslik, tarqatma materiallar,
Darsning rejasi:
I. Tashkiliy qism.

• 
  Salomlashish.
  
• 
  Davomatni aniqlash.
  
• 
  O‘quvchilarni dars mavzusi bilan tanishtirish
  

II. O‘tilgan mavzuni takrorlash.
Aqliy hujum. Optikada ishlatilatigan asboblar va kattaliklar nom­larini topib yozish, talabalarning chaqqonligini va fikrlashini yanada rivojlantirish.
Sindirish burchagi
Polarizator
Egrilik radiusi
Katodoluminitsensiya
To‘lqin optikasi
Rentgen
Obyektiv
Sochuvchi linza
Ko‘zgu
Optika
Proyeksion apparat
Yangi mavzu bayoni:
Kerakli asbob va qurilmalar: Spektroskop, kvars yoki neon lampa.
Ishning maqsadi: Spekral seriyalar qonunlarini o‘rganish

Nazariy qism

Ma’lumki yorug‘lik elektromagnit to‘lqinlar bo‘lib, vakuumda c=3 10⁸m/s tezlik bilan tarqaladi. Ma’lum bir chastotaga aniq bir to‘lqin uzunligi mos keladi.

Lorens-Drudi (1896-yil) modda tuzilishining electron nazariyasini ishlab chiqdi. Har qanday modda musbat, manfiy va boshqa mayda zarrachalarning murakkab sistemasidir.
Moddaga nur (elektromagnit to‘lqin) tushganda bu zarrachalar optic elektronlar yorug‘lik to‘lqinlari chastotasida tebranib, ikkilamchi to‘lqinlar hosil qiladi. Ikkilamchi to‘lqin barcha yo‘nalishda tarqalib, qaytgan, o‘tgan va sochilgan nurlar hosil qiladi. O‘tadiga nurlar ikkilamchi nurlar bilan superpozitsiyalashib gruppaviy(to‘lqin to‘dasi) to‘lqin hosil qiladi. Natijaviy to‘lqin amplitudasi fazasi tarqalish tezligi superpozitsiyalashuvchi (qo‘shiluvchi) to‘lqinlar fazalari farqiga, chastotasiga bog‘liq bo‘ladi.

Sinish qonuniga ko‘ra
1-ga asosan yoki
4-moddaning optik xususiyatini yorug‘lik to‘lqin uzunligiga bog‘liq­ligini ifodasidir.
Moddaga biror burchak bilan tushayotgan monoxromatik bo‘l­magan nurlar har xil sinadi va har xil tezlik bilan tarqalib bir-biridan fazoviy uzoqlashadiki, u dispersiya hodisasi deb yuritiladi.
Dispersiyani dastlab Nyuton kuzatgan (1666-yil). Dispersiya tufayli nur uch yoqli prizmadan o‘tganda alohida rangli nurlarga ajralib ekranda kamalak rang yo‘l hosil qiladi(1- rasm). U spektr deb yuritiladi. Spektrda nurlar to‘lqin uzunligi bo‘yicha (7600 A⁰ dan 3900 A⁰) tartib bilan joylashgan bo‘ladi. Nurlarning burilish burchagi quyidagicha aniq­lanadi.

A-prizmaning sindirish burchagi, n-prizma moddasining sindirish ko‘rsatgichi.
Agar har xil moddalar spektrlarini taqqoslansa, nafaqat burilish burchagini o‘zgarishini balki spektr kengligining har xil ekanligini ham kuzatish mumkin (1-rasm).
Spektrning birlik kengligiga mos keladigan sindirish ko‘rsat­gichini o‘zgarishiga son jihatidan teng kattalik moddaning dispersiyasi deyiladi:
Agar >1 bo‘lsa dispersiya normal deyiladi, aksincha anomal dispersiya deyiladi. Anomal dipersiya yutilish chiziqlari yaqinida kuzatiladi.
Sodda prizmali spectral asboblar asosan kollemator, prizma, ko‘rish trubasi va mikrovintli moslamadan tashkil topgan bo‘ladi. (1-rasm).
Kl – kollemator, П-prizma, Kt – ko‘rish trubasi, mk – mikrovintli qurilma.


1-rasm

Ishni bajarilish tartibi

1. Qurilmani ishchi holatga sozlanadi(simob lampadan chiqadigan nurlarni tirqish orqali spektroskopga yo‘llab spektr hosil qilinadi)
2. Ko‘rish maydonidagi kemtikka barcha spektral chiziqlarni navnatma-navbat rostlab, mikrovint ko‘rsatgichini yozib olinadi.
3. n=f(λ) grafigi chiziladi.
n- baraban ko‘rsatkichlari mm da,
λ- spektral chiziqlar to‘lqin uzunligi nm larda.
Jadvalda simob spektrining to‘lqin uzunligi ko‘rsatilgan.
1-jadval

№	Chiziqlarning rangi va holati	To‘lqin uzunligi, nm	Mikrometr barabani ko‘rsatkichi
1	Binafsha (pastki chegara)	390 - 450
2	Ko‘k	450 - 480
3	Havo rang	480 - 510
4	Yashil	510 - 550
5	Yashil-sariq	550 - 570
6	Sariq	570 - 585
7	Zarg‘aldoq	580 - 620
8	Qizil (yuqori chegara)	620 - 800

sm.