Navoiy davlat konchilik instituti

elektrik panellarini tayyorlash texnologiyasi 
 

---

Quyosh fotoelektrik panellari quyosh fotoelementlaridan tashkil topgan bo‗ladi. Biz katta 
miqdorda elektr energiyasi ishlab chiqarmoqchi bo‗lsak albatta etarli va ko‗p sonli quyosh 
panellarini ishlab chiqarishimiz kerak bo‗ladi.  
 
 
fotoelement 
 
Quyosh moduli 
 
Quyosh fotoelektrik 
stansiyasi 
 
2.1-rasm. Quyosh fotoelektrik stansiyasining tarkibiy 
qismlari 
 
Quyosh panellarini (fotoelektrik modul yoki quyosh moduli) ishlab chiqarishga ko‗ra ko‗p 
o‗lchamlari va ko‗p turlari mavjud.  
Fotoelektrik  modul  eng  ko‗p  tarqalgan  turi  bu  quvvati  (40.260  Vt  minimal  quvvatga 
quyosh  nuri  past  bo‗lganda  va  maksimal  quvvatga  quyosh  nuri  tiniq  xamda  optimal 
burchak ostida bo‗lganda) ega bo‗ladi.  Ushbu quyosh modullari 0,4 dan 2,5 m
2 
o‗lcham 
oralig‗ida  bo‗ladi.  Quyosh  modullari  keng  o‗lchamda  ishlab  chiqarish  quvvatiga  qarab 
sotuvga qo‗yiladi.  Quyosh panellari  (PV panels)  yoki  ulanishiga ko‗ra  (arrays)  deb  xam 
atalishi  mumkin.  Ularni  ishlab  chiqarishda  quvvatlari  farqi  bo‗yicha  10,  20,  30,  40,  50, 
100  va  400  Vt  gacha  ishlab  chiqariladi.  Xozirgi  vaqtdagi  quyosh  modullarining  5-20  % 
FIK  ega  bo‗lganlari  elektr  energiya  tarmog‗iga  ulangan  bo‗lib,  bu  esa  dunyoda  ishlab 
chiqarilayotgan  energiya  bilan  quyosh  elementlari  orqali  ishlab  chiqarilayotgan  elektr 
energiyani transformatorlarda taqsimlanmoqda.  
Bugungi kunga kelib yangi materiallar asosida FIK 45 % gacha bo‗lgan quyosh panellari 
ishlab chiqarish bo‗yicha dunyoning ilmiy tadqiqot laboratoriyalarida ko‗plab izlanishlar 
olib  borilmoqda.  Albatta  ishlab  quyosh  elementlarini  ishlab  chiqarishdagi  tannarx  juda 
zarur.  Bir  qancha  yangi  texnologiyalar  asosida  yupqa  qatlamli  quyosh  elementlari  ishlab 
chiqarish  bo‗yicha  katta  masshtabda  quyosh  panellarini  va  modullarni  arzonlashtirish 
ishlari  boshlab  yuborildi.  Quyosh  modulidagi  kremniy  kristali  ko‗p  qatlamli  bo‗lishi 
mumkin.  Yuqoridagi  rasmda  bir  qancha  qatlamlardan  iborat  quyosh  paneli  keltirilgan. 
Ochiq xavoda yil mobaynida tashqi ta‘sirlarga bardoshliyligini o‗zgartirmaydigan holatda, 
ishlovchi  quyosh  paneli  uchun  germetik  materiallar  zarur  bo‗ladi.  Nam  xavo  yoki  suv 
quyosh  moduliga  kirganda, quyosh  kontaktlarining  oksidlanishi  evaziga  ularda  karroziya 
va  erroziya  xolati  yuz  beradi,  bunda  quyosh  modulining  ishlamay  qolishiga  olib  keladi. 

---

Juda  oddiy  va  sifatli  germetik  plyonka  bu  EVA  (etelen  vinil  atsetat).  Afsuski  bu 
fotoelektrik modullarning vaqt o‗tishi bilan shaffofligini yo‗qotishiga olib keladi. 
 
 
 
 
 
 
 
tuzi
lishi 
orq
ali 
foto
elek
trik 
mo
dul
ni 
kor
pus
ga 
mus
taxk
aml
ang
an. 
Mo
dul 
kor
pusi
nin
g 
ichk
i 
qis
mid
a 
modullarni  bir  biriga  ulash  uchun  panel  tagida  elektrik  kontakti  bo‗lgan  qopqoq  bloki 
o‗rnatilgan.  
Quyosh modulining volt-amper va volt - vatt tasnifi. Quyosh modulining ishchi xolatdagi 
volt  amper  tasnifini  (VAT)  kambinatsiyalashgan  tok  kuchi  va  kuchlanishlarda  olishimiz 
mumkin. Xozirgi vaqtda ishchi xolatdagi quyosh modulining xaqiqiy bitta nuqtasi tanlab 
olinadi.  Ushbu  nuqtani  modulga  qarab  tanlanmaydi  balki  quyosh  modulini  tanlashda 
zanjirning (quyosh batareyasi) elektr tasnifi o‗rganiladi.  

---

Quyosh  fotoelektrik  modulida  tok  kuchi  0  ga  teng  bo‗lganda,  kuchlanish  maksimal 
qiymatga  erishadi,  bu  holatga  V
s.yu 
–  salt  yurish  kuchlanishi  deyiladi.  Aksincha  quyosh 
fotoelektrik  modulida  kuchlanish  0  ga  teng  bo‗lganda,  tok  kuchi  maksimal  qiymatga 
erishadi, bu holatga I
q.t 
– qisqa tutashuv toki deyiladi. Ushbu nuqtada quyosh modulining 
VAT  quvvati  0  ga  teng.  Amaliy  jixatdan  bu  tizimda  etarlicha  quvvat  to‗planganda  tok 
kuchi  va  kuchlanish  kombinatsiya  bilan  ishlaydi.  Maksimal  quvvatdagi  kombinatsiya 
(TMM  yoki  MRR)  deb  ataladi.  Mos  holda  naminal  kuchlanish  va  tok  kuchi  (U
n 
va  I
n
) 
belgilanadi.  Albatta  shu  parametrlar  orqali  quyosh  modulining  umumiy  quvvati  va  FIK 
aniqlash mumkin.  
Xozirgi  vaqtda  to‗g‗ridan  to‗g‗ri  quyosh  modulini,  akkumulyator  batareyasi  bilan 
belgilangan  kuchlanishda  birgalikda  ishlashi  maqsadga  muvofiqdir.  Dunyoning  barcha 
joylarida  akkumulyator  batareyalari  uchun  ularning  aniq  hisob  kitoblarini  qilishimiz 
lozim,  masalan  quyosh  modullari  10  V  dan  14,5  V  gacha  kuchlanishga  ega  bo‗lishi 
mumkin ammo ularning o‗rnatilgan kuchlanish qiymati 12 V ga teng. Agarda sizga 24 V 
kerak  bo‗lsa,  albatta  ketma  ket  ulagan  xolda  kuchlanishni  24  V  qilishimiz  mumkin. 
SHunga  mos  ravishda  uning ishlash parametrlari iste‘molchiga  maqbul  darajada bo‗lishi 
lozim.  
Nima uchun 17 V li quyosh panellari aslida 12 V da ishlaydi?  
Bu  fotoelektrik  modulda  kuchlanish  yuqotilishini  kompensatsiyalash  va  akkumulyator 
batareyasida to‗liq zaryadni saqlash imkonini yaratadi.