Navoiy davlat konchilik instituti

a) 
b) 
v)
 
 
6-rasm. Quyosh nurlarini issiqlik energiyasiga aylantiruvchi moslamalar: a-
ana‟naviy geliostatlar; b- yassi geliostatlar; v- geliostatlardan kelayotgan quyosh 
energiyasini yig„ib quyosh pechiga yo„naltiruvchi moslama.
 
 

---

singdiruvchan  metall  plastina  va  korpusining orqa hamda  yonbosh devorlarida issiqlikni 
yo‗qotmaslik uchun izolyasiyalangan yassi quyosh kollektorlari keng tarqalgan. 9.rasmda 
izolsiyalangan  quvur  -  kollektorlarga  uzatilgan  suv,  quyosh  nuri  ostida  100  S
0
  gacha 
isitiladi  hamda  quvurlar  orqali  iste‘molchiga  -  binolarni  issiq  suv  bilan  ta‘minlash  va 
isitishga uzatiladi. Binolarni isitishga uzatilgan suvsovugandan sung nasoslar yordamida 
(yoki  o‗z  oqimi  bilan)  yana  isitish  kollektorlariga  uzatiladi.  Jarayon  shu  tarzda  davom 
etadi. 
3 Fotoelementlar. Fotoelektr usulda elektr energiyasi ishlab chiqarish. 
Ma‘lumki  quyosh  nurini  eletromagnit  to‗lqinlari  deb  qarash  mumkin.  Kvant 
nazariyasiga asosan, elektromagnit to‗lqinlariga nol massali elementar zarrachalar 
-
 
fotonlar  deb  qaraladi.  Quyosh  energiyasini  fotoelektrik  energiyaga  kayta  aylantirish 
asosida 1887 yilda Gers tomonidan yaratilgan, yoruglik fotonlaring ba‘zibir metallar-ning 
elektronlari  bilan  kirishuvi  natijasida  elektronlar  ma‘lum  mikdordagi  energiyaga  ega 
buladilar. Mana shu energiyadan foydalangan xolda kuyosh energiya-sidan tugridan-tugri 
elektroenergiya olish mumkin. Bu jarayonga fotoeffekt xodisasi deyiladi. 
SHunday  kilib,  fotoelektor  yacheykalarida  yoruglik  nurlanish  energiyasi  elektr 
energiyasiga  aylantiriladi.  Fotoelektr  yacheykalarini  tayyorlashda  birin-chi  bulib  mono 
yoki  polikristall  kremniydan  foydalanilgan  (11-rasm).  Xozirgi  kunda  bu  elementdan 
tayyorlanadigan  yacheykalar,  butun  dunyoda  urnatilgan  tizimlarning  80  foizini  tashkil 
etadi. Ularning foydali ish koeffitsenti 11-16 foizni tashkil etadi. 
Keyingi  vaktlarda  fotoelektor  yacheykalar  amorf  kremniy,  kadmiy  -  tellurid  yoki 
mis - indiy - selindan yupka plyonkalar shaklida tayyorlana boshladi. Ularning foydali ish 
koeffitsenti  qariyb  8  foizni  tashkil  etadi,  birok  mono  yoki  polikristall  kremniydan 
tayyorlanadigan fotoelektr yacheykalarga qaragan-da tayyorlanishi arzonrokdir. 
Hozirgi  vaqtda  fotoelektr  yacheykalarining  foydali  ish  koeffitsentini  30-60  foizga 
oshirish  ustida  ilmiy-tadkikot  ishlari  olib  borilmokda.  Buning  uchun  plyonkalarni  4-8 
marta  ustma-  ust  o‗rnatish  zarur  buladi.  Ushbu  tadkikotlar  natijasida  qurilma  quvvati 
oshiriladi hamda ishlab chikarish narxi keskin pasayadi. 

---

 
Fotoelektr  tizimi  doimiy  elektr  tokini  ishlab  chiqaradi  va  invertor  yordamida 
doimiy elektr toki o‗zgaruvchan tokka aylantirilishi mumkin (10-rasm). 
 
9rasm. Kuyosh batareyasidan elektroenergiya olish sxemasi.
 
Akkumulyatorlarni  zaryadlashdagi  tok  I=c/10  ifodadan 
foydalanamiz  bu  erda:  I-akkummulyatorni  zaryadlash  toki,c-