Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali materialshunoslik

1 Ishni baiarish maqsadi.
1 Qattiqlikni Brinell va Rokvell usullari bilan aniqlash metodikasi o'rganish.
2. Pulatni qattiqligini uning tarkibidagi uglerod bilan bog'liqligini o'rganish.
1.2. Ishni baiarish tartibi.
Ishni bajarish uchun talabalar 3-4 tadan gruppalarga bo'linishadi. Bu gruppalar tarkibida 0,07 % , 0,45 % , 0,6 % ,0,8 % uglerod bo'lgan po'lat na'munalarini olishadi. Hamma na'munalar yumshatilgan va muvozanat holda olinadi, ya'ni qattiqligi HV=300 dan oshmagan bo'lishi kerak. Demak, qattiqlikni Brinell usulida aniqlanadi yoki Rokvell usulida po'lat sharcha yordamida aniqlanadi.
1.3. Ish bajarish tartibi quyidagicha.

1. 
   Sinalayotgan na'muna yuzasi jilvirlash qog'ozi yordamida tozalanadi.
   
2. 
   Brinell priborida 750 kg nagruzka va 5 mm li sharcha o'rnatiladi.
   
3. 
   Na'muna pribor stoliga o'rnatilib sinash o'tkaziladi.
   
4. 
   Izning diametri o'lchanadi.
   
5. 
   Izning diametridan va qattiqlik jadvalidan na'muna qattiqligi aniqlanib, 1.1. jadvalga kiritiladi.
   

1.1.jadval

№	Material markasi. Na'munani qalinligi	Nagruzka sharcha diametri (mm)	Izni diametri (mm)		Izni o'rtacha diametri (mm)	Qattiqlik (HB)
1
2
3
4

								1.2. jadval
№	Namuna materiali markasi.	Indikator shkalasi.	HRC qattiqlik.			O'rtacha o'lchashlar. HRC	Qattiqlik Brinelda. HB
1	2	3	4	5	6	7	8

6. 
   Ushbu na'munaning o'zini Rokvell pribori stoliga o'rnatiladi.
   
7. 
   Qattiqlik 3 marta o'lchanib, 1.2. jadvalga kiritiladi.
   
8. 
   Po'lat tarkibidagi uglerod va uning qattiqligi orasidagi bog'liqlik grafigi chiziladi.
   
9. 
   Xulosa chiqariladi.
   

1.4 Hisobotni yozish tartibi.

1. 
   Ish maqsadi.
   
2. 
   Qattiklikni Brinellda o'lchashda sharcha izining darcha sxemasini o'lchash sxemasi.
   
3. 
   1 va 2-jadvallarni to'ldirish.
   
4. 
   Po'lat tarkibidagi uglerod va uning qattiqligi orasidagi bog'liqlik grafigi
   
5. 
   Xulosa.
   

1.5. Mustaqil tayyorlanish uchun savollar.
1. Qattiklik nima?
2. Qattiklik o'lchash usullari.
2-TAJRIBA ISHI
UGLERODLI PO'LATLARNING YUMSHATILGAN HOLATDA MIKROSTRUKTURA TAHLILI.
Nazariy qism.

Mikrostruktura analizi alohida tayyorlangan metall na'munalarini (mikroshliflarni) mikroskop yordamida ichki tuzilishini tekshiradigan usulidir. Mikroskop ostida metallarning ichki tuzilishini ko'rinishiga mikrostruktura deyiladi. Texnika temirining va uglerodli po'latning muvozanat holatdagi mikrostrukturasi. Texnika temirining va uglerodli po'latning muvozanat holatdagi mikrostrukturasi, temir sementit holat diagrammasining chap tomonidagi pastki qismi bilan xarakterlanadi. Tarkibida 0,02 % gacha С bo'lgan qotishmalar texnika temiri deb ataladi.

0,02 dan 0,83 gacha С - evtektoidgacha bo'lgan po'lat tarkibida, 0,83 % С bo'lgan qotishmalar evtektoidli va tarkibida 0,83 % dan 2,14 % gacha С bo'lgan evtektoiddan keyingi po'latlar deyiladi.

2.1. Rasm. Holat diagrammasining pastki chap qismi.

Texnika temirining mikrostrukturasi .

Uglerodning a -temirda (ferritda) erishi o'zgaruvchandir. ( Rasm .2.1. chiziq ). Temperaturaning pasayishi bilan uglerodn a -temirda erishi kamayadi. Agar 727 С temirda 0,02 % С erisa, uy temperaturasida esa 0,006 % gacha. Shuning uchun tarkibida 0,006 % С qotishmasi uglerodning - a -temirdagi qattiq eritmasi strukturasiga, ya'ni ferrit strukturasiga egadir. (Rasm 8.1.)

Rasm.2.2. Texnika temiri.

Evtektoidgacha va evtektoidli po'latlarning mikrostrukturasi.
Evtektoidgacha bo'lgan po'latlarning (0,8 % С gacha) mikrostrukturasi ferlit va perlitdan iborat.
Evtektoidli po'latning (0,8 %C) mikrostrukturasi faqat perlitdan iborat. Ferlitning mikrostrukturasi
2.2. rasmda berilgan .
Perlit evtektoid austenitning parchalanishidan hosil bo'ladigan , ferrit va sementitning mexanik aralashmasidir. Tarkibida 0,8 % С li po'lat na'munaga reaktiv ta'sir ettirilganda u perlomutr rangiga kirishadi, buning uchun bu struktura perlit deb atalgan. Evtektoidgacha bo'lgan po'lat strukturasida ferrit va perlitning miqdori uning tarkibidagi uglerodga bog'liq. Po'lat tarkibidagi uglerod ko'paygan sari strukturada ferrit kamayib, perlitning miqdori ko'payib boradi. Evtektoidgacha bo'lgan po'latning mikrostrukturasidan uglerodning taxminiy miqdorini aniqlash mumkin, buning uchun ferrit va perlitni (%) hisobida qancha yuzani egallaganligini aniqlash kifoyadir.
Ferritda uglerodning erishi juda ham kam bo'lganligi uchun evtektoidgacha bo'lgan po'latdagi hamma uglerod perlil tarkibida deb, hisoblanishi mumkin. Bunday po'latlardagi uglerodning "C" miqdorini quyidagi formula orkali aniqlash mumkin.



- perlitning egallagan yuzasi (%)
Faraz qilaylik masalan: 30 % li yuzasi ferrit, 70 % yuzani perlit egallagan bo'lsin, bunday po'latlar uglerodning

Demak taxminan 55 markali (Сталь 55)



Rasm. 2.3. Evtekdoidgacha bo’lgan po’latning mikrostrukturasi
Rasm. 2.4. Evtektoidli po’latning mikrostrukturasi.