Navoiy davlat konchilik instituti konchilik fakulteti

EKG-4.6B ekskavatoridagi I_с.з toklarining ortiqcha ortib ketishidan himoyalash uchun I_с.з ni quyidagi formuladan topamiz:

Esh 15/70 ekskavatoridagi I_с.з toklarining ortiqcha ortib ketishidan himoyalash uchun I_с.з ni quyidagi formuladan topamiz:

Minimal kuchlanishdan himoya quyidagi formula orqali topiladi:
U_ср.з. U_nomU_ср.з= 0,6-0,7(U_nom) dan U_кр=5%
U_ср.з= 0,6-0,7(U_nom) =0,6*6=3,6кВ
U_кр=U_nom *5%=6*0,05=0,3кВ
Ushbu qiymatlar U_ср.з. shartini qoniqtiradi.
Dvigatelga keladigan elektro-energiya tarmog’i himoyasi
EUT1 (LEP1) uchun maksimal tok himoyasini aniqlaymiz:

К_т.т=

EUT2 (LEP2) uchun maksimal tok himoyasini aniqlaymiz:

К_т.т=

EUT3 (LEP3) uchun maksimal tok himoyasini aniqlaymiz:

К_т.т=

EUT4 (LEP4) uchun maksimal tok himoyasini aniqlaymiz:

К_т.т=

6. 
   Yer bilan ulanish (zazemlenie) himoyasini hisoblash
   

Yer bilan ulanish himoyasining hisoblashdan maqsad - yerga ulangan simlar kesimini va yerga ulangan elektrod qarshiliklarini aniqlash. Karyerdagi simyog’ochlar yordamida yuqoridan keladigan elektr tarmoqlari uchun magistral yer bilan ulash simlari sifatida, statsionar qurilmalar uchun - bir simli po’lat va po’latalyuminli simlar, ko’chma qurilmalar uchun - alyuminli va po’latalyuminli simlar ulanishi maqsadga muvofiqdir. Magistral yerga ulash simlari bir simli po’latdan bo’lsa – diametri 6 mmdan kam bo’lmasligi kerak, ko’p simli po’lat simlar kesim yuzasi esa – 35 mm² dan kichik bo’lmasligi shart.
Katta kuchlanishda ishlaydigan karyer elektr qurilmalarida qo’llaniladigan yerga ulash qarshiligi 4 Omdan baland bo’lmasligi shart. Shu bilan birga yerga ulash simlarining uzunliklari 2 kmdan oshmasligi shart.
1 kV gacha va undan yuqori kuchlanishda ishlaydigan qurilmalar uchun qo’llaniladigan yerga ulashning qarshiligini quyidagi formuladan aniqlanadi:
(3)
Bu yerda I_р — yer bilan tutashish toki;
Yer bilan tutashish toki (A) taxminan quyidagi tenglama orqali topilishi mumkin:
(4)
Bu yerda:
L_в va L_к— yuqoridan keladigan tarmoqlarning umumiy uzunligi yig’indisi va yer bilan tutash nuqtasigacha bo’lgan kabel tarmoqlari uzunligi, km;
k_в, k_к— empirik koeffitsiyentlar (yuqori tarmoqlar uchun k_в=300-400, kabel tarmoqlar uchun k_к=1).


Yerga ulash himoyasini hisoblash.
Yuqoridan keladigan elektr tarmoqlari uchun yerga ulash toki (A) taxminan quyidagi tenglama orqali topilishi mumkin:
* = 1,73*220((11,35*10³/300) + (1,65*10³/8))*10^-3 =
=93 A
Yerga ulash himoyasining umumiy qarshiligini topamiz:
R_um ≤ 4 ОМ R_um=U_o’t.kuch /К_o’t.k*I_h=40/1*43=0,93 Ом 0,93 <4
U_f=220 V, ­U _o’t.kuch =38÷43 V, К_o’t.k=08÷1,2, =10^-3, k_k=8÷12, k_b=300 400.

7. 
   Iqtisod bo’limi
   

Ushbu kurs loyihasi quyidagi qismlardan iborat:

• 
  Hisob yuklamasini aniqlash;
  
• 
  Bir joydan ikkinchi joyga ko’chiriladigan transformatorlar va konchilik korxonalari uchun asosiy pasaytirish podstansiyalarga transformatorlar tanlash;
  
• 
  Elektr uzatish tarmoqlarini hisoblash;
  
• 
  Elektr uzatish kabel tarmoqlarini hisoblash;
  
• 
  Kommutatsion qurilmalarni tanlash;
  
• 
  Rele himoyasi uchun qurilmalarni hisoblash;
  
• 
  Yerga ulashni hisoblash;
  
• 
  Iqtisod bo’limi;
  

Iqtisod bo’limida quyidagilar hisoblab chiqiladi:

• 
  Qurilmalarni sotib olish uchun smeta narxini hisoblab chiqish;
  
• 
  Yangi qurilmani montaji va uni tanlash;
  
• 
  Ish vaqti balansini aniqlash;
  
• 
  Ekspluatatsion va remont xodimlarining sonini aniqlash;
  
• 
  Ish haqi fondini hisoblash;
  
• 
  Materiallar narxini hisoblash;
  
• 
  Umumiy harajatlarni hisoblash;
  

Qurilmalarni sotib olish uchun smeta narxini hisoblab chiqish.
Taxminiy narxlar 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval

№	Qurilmaning xarakteristikasi		O’lchov birligi (dona yoki m)		Qurilmaning narxi sum/dona.		Qurilmaning narxi sum/dona.
	Qurilmaning nomi	Raqamli ishora
1.	Transformatorlar
1.1	APP uchun transformatorlar	ТMН-10000/35-74 Y1		2 dona		350000000		700000000
1.2	СБШ-250MН uchun transformator	ТМН-1000-6/0,4		1 dona		120000000		120000000
1.3	Mexanik ustaxona uchun transformator	ТМ-250-6/0,4		1 dona		19880000		19880000
1.4	Suvni chiqarib tashlash qurilmasi uchun transformator	ТМ-630-6/0,4		1 dona		21800000		21800000
1.5	Transformatorlar narxlari ∑:	861680000
2.	Yuqori tarmoqlar uchun simlar
2.1	Magistral tarmoq uchun (tashqi)	А-185		2000 m		9800		19600000
2.2	Magistral tarmoq uchun (karyer aylanmasi)	А-185		5000 m		9800		49000000
2.3	EUT1, EUT2 EUT4 (LEP 1, LEP 2 LEP4)	А-70		2х1000 m		8265		16530000
2.4	EUT3, (LEP 3, )	А-35		3х800 m		4300		10320000
2.5	Simlar narxi ∑:						95450000
3	Kabellar
3.1	ЭКГ-8и uchun kabel	КГЭТ-(3х16-1х6-1х6)		4x125 m		37600		18800000
3.2	ЭКГ-4,6Б uchun kabel	КГЭ-Т-(3х10-1х6-1х6)		4x100 m		40000		16000000
3.3	ЭШ-15/70 uchun kabel	2КГЭТ-(3х-50-1х16-1х10)		1x200 m		59800		23920000
3.4	СБШ-250MН uchun kabel	2КГЭ-Т-(3х95-1х25-1х10)		3x150 m		117000		105300000
3.5	Kabellar narxi ∑	69250000
4	Kommutatsion qurilmalar
4.1	Magistral tarmoq uchun o’chirgich	РНД(3)-35Б/1000-У1		1 dona		6650000		6650000
4.2	EUT1 uchun o’chirgich (LEP 1)	РВ-6/1000 I-II-УЗ		1 dona		1820900		1820900
4.3	EUT2 uchun o’chirgich (LEP 2)	РВ-6/1000-I-II-УЗ		1 dona		1820900		1820900
4.4	EUT3 uchun o’chirgich (LEP 3)	РВ-6/1000-I-II-УЗ		1 dona		1820900		1820900
4.5	EUT4 uchun o’chirgich (LEP 4)	РВ-6/1000-I-II-УЗ		1 dona		1820900		1820900
4.6	СБШ-250MН o’chirgich:	ВМГ-6/1000-20 УЗ		1 dona		4700000		4700000
4.7	Suvni chiqarib tashlash moslamasi uchun o’chirgich	ВМГ-6/1000-20 УЗ		1 dona		4700000		4700000
4.8	Mexanik ustaxona uchun o’chirgich	ВМПЕ-6/1600-31.5 УЗ		1 dona		6000000		6000000
4.9	Texnologik kompleks uchun o’chirgich	ВМГ-6/1000-20 УЗ		1 dona		4700000		4700000
Kommutatsion qurilmalar narxi ∑:		34033600
Umumiy harajatlar yig’indisi:		1060413600

To’g’ridan-to’g’ri harajatlarga quyidagilar qo’shilgan:

• 
  Montaj qiladigan hodimlar maoshi;
  
• 
  Mashinalarni boshqaradigan ishchilar maoshi;
  
• 
  Materiallarga ketadigan harajatlar.
  

Montaj bilan shug’ullanadigan ishchilar ish haqi ularning razryadlari to’rtdan yuqori bo’lganda har 1 odam/vaqt birligida 3500 so’m qilib belgilangan. Elektro montaj ishlari olib boriladigan joyni sharoiti uchun qo’shimcha ustama haqi quyidagicha topiladi:

Bu yerda:
- mahalliy sharoit koeffitsiyenti;
- rayon koeffitsiyenti (30%)
-mehnat sharoitini hisobga olish koeffitsiyenti (kechki smena);
-yuqorida olib boriladigan ishlarni hisobga olish koeffitsiyenti (40-50 % ustama);
-ishlagan yillarni hisobga olish koeffitsiyenti;
Mehnat staji – 1 yildan 3 yilgacha oylik maoshdan 40 %
Mehnat staji – 3 yildan 5 yilgacha oylik maoshdan 60 %
Mehnat staji – 5 yildan 10 yilgacha oylik maoshdan 80 %
Mehnat staji –10 yildan so’ng oylik maoshdan 100 %;
- deflyator indeksi, oylik maosh haqini inflatsiyaning o’sish suratlarini hisobga olgan holda hisoblanadi, 2022-2025 yillar uchun.
Materiallar, kontruksiyalar va qurilmalar uchun narxlar 2022 yil holatida rayon ko’rsatkichida olingan.
To’g’ridan to’gri harajatlar 2-jadvalda keltirilgan.

Oylik maosh haqining umumiy fondi
2-jadval

№	Ishchilar lavozimi	Razryad	Shtat bo’yicha ishchilar soni, odam	Oylik maosh fondi	Ustama			Oylik maosh ∑si
					Rayon koyeffitsiyenti (30%)	Ishlagan yillar bo’yicha koyeffitsiyent (40% dan 100% gacha)	Oylik maosh fondidan ustama haqi (50%)
	Oylik maosh fondi
1.	Bosh injener	XVI-XVII	1	5000000	1500000	2500000	2500000	11500000
2.	Bosh mexanik	XV-XVI	1	4500000	1350000	2250000	2250000	10350000
3.	Bosh energetik	XV-XVI	1	4000000	1200000	2000000	2000000	9200000
4.	Uchastka boshlig’i	XIV-XVI	2	2х3000000	2х900000	2х1500000	2х1500000	13800000
5.	Elektromexanik	XI-XIII	2	2х2800000	2х840000	2х1400000	2х1400000	12880000
6.	Master	X	2	2х2500000	2х750000	2х1250000	2х1250000	11500000
7.	Prorab	V	1	2000000	600000	1000000	1000000	4600000
Umumiy yig’indi:		73830000
1.	Sozlovchi	V	4	4х1800000	4х540000	4х900000	4х900000	16560000
2.	Konchi	IV	6	6х1600000	6х480000	6х800000	6х800000	22080000
3.	Elektrik	IV	6	6х1600000	6х480000	6х800000	6х480000	22080000
4.	Elektroslesar	IV	6	6х1500000	6х450000	6х750000	6х750000	16200000
5.	Payvandchi	V	2	2х1500000	2х450000	2х750000	2х750000	6900000
6.	Stropalchi	V	2	2х1300000	2х390000	2х650000	2х650000	5980000
7.	Operator	IV	2	2х1000000	2х300000	2х500000	2х500000	4600000
8.	Traktorchi	IV	2	2х800000	2х240000	2х400000	2х400000	3680000
Umumiy yig’indi:								98080000
∑:								171910000

Oylik maosh fondi asosiy va qo’shimcha ish haqilaridan kelib chiqadi.
Montaj ishlari va qurilmalarni sotib olish narxlari javdal shaklida keltirilgan, shuning bilan birga u yerda barcha sotib olinadigan yangi elektr qurilmalar narxlari va ularni montaj ishlariga ketadigan sarf harajatlari ham keltirilgan.
Transformator, simlar va kabellar, o’chirgichlarga ketadigan sarf harajatlar 1985650780 so’m ni tashkil etadi.
Transformator, simlar va kabellar, o’chirgichlarni montaj ishlarini amalga oshirish uchun ishchilarga beriladigan maosh haqlari, 8 soatlik ish kunida ushbu ishlar 1 oy davomida bajariladigan bo’lsa 171910000 so’m miqdorni tashkil etadi.
Umumiy hisobda barcha sotib olinadigan yangi qurilmalar va ularni o’rnatish uchun ishchilarga beriladigan oylik maoshlarga ketadigan sarf harajatlar yig’indisi
1232323600 so’mni tashkil qiladi.

Xulosa:
Mening kurs loyihamda transformatorlar, yuqoridan keladigan tarmoqlar uchun simlar, ko’chib yuradigan iste’molchilar uchun kabellar, kommutatsion apparatlar hisoblash yo’li orqali tanlab olingan. Elektr qurilmalarini himoyalash uchun maksimal tok himoyasini (MTH), maksimal tok ajratilishini (MTA), yerga ulashlarni karyer sharoiti uchun iste’molchilarga optimal qilib hisoblab chiqildi.

XULOSA
Bizning mamlakatimizda foydali qazilmalarni ochiq usulda qazib yaxshi rivojlangan. Bunga ochiq usulning yopiq usulga qaraganda bir qancha yaxshi tomonlari sabab bo’ldi, iqtisodiy tarafdan, ish sur’atining yuqoriligi, jarayonlarda mexanizmlarni ishlatish mavjudligi, yuqori darajadi unumdorlik va mehnat uchun yaxshi sanit-gigiyenik sharoitlar. Ochiq kon karyerlari yuqori quvvatli elektr tokida ishlaydigan mashinalar va komplekslar, maxsus murakkab elektr qurilmalari, himoya vositalari mavjudligi bilan ham o'z ustunligiga ega.

Shu bilan birga ushbu kurs ishi oldida karyerning iqtisodiy va ratsional elektr toki bilan ta’minlash, hamda barcha elektr qurilmalarining va kon mashinalarining uzluksiz ishlashi ta’minlab berish maqsadi qo’yilgan. Kurs ishi bajarilayotgan vaqtda karyer tuzilishi, joyi, sharoiti va barcha elektr qurilmalarining ishlash prinsiplari hisobga olindi. Elektr qurilmalarining yuqori kuchlanishdan himoyalash yo’llari va qisqa tutashishdan himoyalar, hamda ishchi personallarning elektr tokidan himoyalanishi bo’yicha barcha chora tadbirlari ko’rib chiqildi. Ushbu kurs ishining bajarilishi “Kon korxonalarining elektr ta’minoti” fanida o’rganilgan bilim va ko’nikmalarni amaliyotda hamda nazariyada mustahkamlash uchun imkoniyat berdi.




Adabiyotlar:
1. Chebotayev N.I. "Elektrooborudovaniye i elektrosnabjeniye otkritix gornix rabot", Moskva "Gornaya kniga" 2006 g.
2. Chulkov N.N. "Elektrifikatsiya karyerov", Moskva "Nedra" 1976g.
3. Chulkov N.N., Chulkov A.N. "Elektrifikatsiya karyerov v primerax i zadachax", Moskva "Nedra" 1976 g.
4. Knyazevskiy B.A., Lipkin B.Yu. "Elektrosnabjeniye promishlennix predpriyatiy", Moskva "Visshaya shkola" 1969 g.
5. Sverdelya I.S. "Spravochnik energetika karyera", Moskva "Nedra" 1973 g.




MUNDARIJA

1. 
   Kirish……………………………………………………………………….....
   
2. 
   Hisobiy yuklamaning aniqlanishi……………………………………………..8
   
3. 
   Kon korxonalarining asosiy pasaytiruvchi podstantsiyasi kuch transformatorlari va ko’chma podstantsiyalarini quvvatini hisoblash va tanlash………………………………………………………………………..13
   
4. 
   Havo liniyalarini hisoblash…………………………………………………..15
   
5. 
   Kabel liniyalarni hisoblash…………………………………………………..18
   
6. 
   Kommutatsion qurilmani tanlash……………………………………………22
   
7. 
   Rele himoyasi uchun rele qurilmasini hisoblash…………………………….25
   
8. 
   Yer bilan ulanish (zazemlenie) himoyasini hisoblash……………………….29
   
9. 
   Iqtisod bo’limi……………………………………………………………….31
   
10. 
    Xulosa…………………………………………………………...…………...37
    
11. 
    Adabiyotlar………………………………………...………………………...38