Navoiy davlat konchilik instituti konchilik fakulteti «konchilik ishi» kafedrasi

 

Transport maydonchalari   kar`yerdagi ishchi maydonlarni  yuza bilan bog’lovchi transport 

yo’llari joylashishi uchun xizmat qiladi. Transport maydonchalarining kengligi 10-25 m ni tashkil 

etadi. 

 

Himoyalovchi maydonchalar bort turg’unligini oshirish va shamol ta`sirida pog’onalarning 

yemirilishi  natijasida  o’pirilib  tushadigan  tog’  jinslari  bo’laklarini  ushlab  qolish  uchun  xizmat 

qiladi. Bu maydonchalar kengligi 3-5 mni tashkil etadi. 

 

Odatda kar`yer shakli (planda) ovalsimon bo’ladi. Kar`er uzunligi 0,5 km dan 5 km gacha 

bo’ladi,  ba`zan  esa  undan  ham  yuqori,  kengligi  esa  2-4  km  ni  tashkil  etadi.  Hozirgi  vaqtda 

kar`yerlarning chuqurligi bir necha o’nlab metrdan 300-450 m gacha etadi. Loyihalarda va istiqbolli 

kar`erlarda texnik-iqtisodiy hisoblarda kar`yerlarning oxirgi chuqurligi 500-900 m gacha yetadi. 

 

Kar`yerda  bo’sh  tog’  jinslari  va  foydali  qazilmaning  umumiy  hajmi  (kon  massasi  hajmi) 

uning o’lchamlariga bog’liq va bir necha o’n ming dan yuz million metrkubgacha yetadi. 

 

Yotiq  qatlamlarni  qazib  olishda,  foydali  qazilmani  qazib  olgandan  so’ng  kar`erda  hosil 

bo’lgan  maydon  qazib  olingan  maydon  deyiladi.  Agar  texnik  jixatdan  mumkin  bo’lsa,  bu 

maydonga  qoplovchi  jinslarni  joylashtirish  yoki  foydali  qazilma  va  qoplovchi  jinslarni  tashish 

uchun qullaniladigan transport kommunikaciyalarini joylashtirish uchun foydalanish mumkin. 

---

52 

 

 

Ochiq  kon  ishlari  er  yuzasini  va  er  maydonidan  foydalanishni  buzilishi  bilan  bog’lik. 

Shuning uchun ochikq kon ishlarini atrof muxitga ta`sirini yo’qotish  yoki kamaytirish maqsadida, 

qazib olish jarayonida va kondan foydalangandan so’ng ag’darmalarni, qazib olingan maydonni va 

boshqa yer yuzasidagi buzilgan uchastkalarni, rekul`tivaciya qilish ishlari amalga oshiriladi. 

 

Ochiq kon ishlari natijasida qazib olingan va keraksiz bo’lgan tog’ jinslari va nokondicion 

foydali qazilma boyliklari to’planadigan joyga  ag’darma deb aytiladi. Agar, ag’darma oldin qazib 

o’tilgan  kar`yer  maydonida  joylashgan  bo’lsa  ichki  ag’darma  (vnutrenniuy  otval),  kar`yer 

chegarasidan tashqariga joylashgan bulsa tashqi ag’darma (vneshniy otval) deb aytiladi. 

Konni  yoki uning bir qismini bitta kar`yer bilan qazib olinsa, u  kar`er maydoni deb aytiladi. 

Kar`yer  maydonining  plandagi  va  chuqurlikdagi  o’lchamlarini tavsiflovchi  geometrik  shakl  uning 

hajmi  hisoblanadi.  Uning  tarkibiga  kar`yer  tashqarisiga  chiqarib  tashlangan  qoplovchi  jinslar, 

sanoat  maydonchasi  va  boshqa  ishlab  chiqarish  qurilmalari  joylashgan  chegara,  ya`ni  kar`yerning 

yer shaxobchasi kiradi. 

Bir vaqtda kar`yer ichida qazish ishlari olib borilayotgan pog’onalar yig’indisiga  kar`yerning 

ishlash  zonasi  deyiladi.  Ishlash  zonasi  holatini  kar`yerning  ish  olib  borilayotgan  ustki  va  ostki 

pog’onalari  pastki  gorizontal  maydonchalari  (aniq  vaqt  mobaynida  )  belgilari  bilan  aniqlanadi.