Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

 

 

 

MA'RUZA № 6 

 

---

GEOLOGIK JARAYONLAR HAQIDA UMUMIY MA'LUMOTLAR. 

NURASH JARAYONLARI. 

REJA 

1. Geologik jarayonlar turlari. 

2. Nurash jarayoni haqida. 

3. Geologik jarayonlarning yer po‘stidagi faoliyati. 

4. Atmosferaning yer po‘stiga ta‘siri oqibatida sodir bo‘ladigan jarayonlar. 

 

Tayanch  iboralar: Relif,  litosfera, okean,  mineral, dinamik, geolog,  giograf, morfologiya,  metrologiya, 

gidrosfera,  gidrologiya,  metologiya,  eol,  yotqiziq,  karst,  suffoziya,  tektoginez,  geotektoginez,  magma, 

ekzogen,  atmosfera,  nurash,  biologik,  ximik,  fizik,  yuza,  muz,  jins,  mexanik,  sulfat,  kislorod,  oksidlanish, 

gidroliz, pirit, reaksiya, gidrolid, molekula, temir qalpoq.  

Geologiyaning birinchi qismida biz yerning shakli, ximiyaviy tarkibi, fizik xossalari va tuzilishini ko‘rib 

chiqdik.  Lekin,  litosfera  doimo  o‘zgarib  turadi.  Vaqt  o‘tishi  bilan  yer  yuzasining  relfi  o‘zgaradi;  dengiz  va 

okeanlar  xamda  ularning  qirg‘oq  chegaralari  almashadi;  daryolar  o‘z  o‘zanini  o‘zgartiradi,  mavjud  ko‘llar 

quriydi  va yangilari hosil bo‘ladi. Tog‘  jinslari  va ularni tashkil qilgan  minerallar yemiriladi xamda ulardan 

yangi  tog‘  jinslari  va  minerallar  hosil  bo‘ladi.  Bu  o‘zgarishlarni  yer  qobig‘ining  ichki  qismida  xam 

kuzatishimiz mumkin. 

Dinamik  geologiya  geologiya  fanining  bir  qismi  bo‘lib,  yer  yuzasi  va  yer  po‘stida  bo‘ladigan  geologik 

jarayonlar bilan shug‘ullanadi. Geologiyaning bu qismi fiziografik (fizik) geologiyaga taalluqlidir.  

Bu  masalani  yoritishda  geolog  va  geograflar  olib  boradigan  izlanishlarning  farqi  shundaki,  geolog  sodir 

bo‘ladi.  Atmosferada  sodir  bo‘ladigan  jarayonlarni  meteorologiya,  gidrosferadagilarini  –  gidrologiya, 

litosferadagilarini – litologiya o‘rganadi.  

Atmosfera  va  tabiiy  jarayonlarning  qonuniyatlarini  tarixiy  yusinda  tekshirsa,  geograf  geologlarning 

xulosalariga asoslanib, yer morfologiyasi qonuniyatlarini Yer yuzasining xozirgi ko‘rinishiga qarab geografik 

nuqtai nazardan tekshiradilar.  

Geologik  jarayonlar  yerning  xamma  qatlamlarida  va  ularning  bir-biriga  yondosh  chegaralarida  xam 

litosfera  chegarasida  eol  jarayonlar,  gidrosfera  va  litosfera  chegarasida  denudatsiya,  eroziya,  abraziya 

jarayonlari yuz beradi. Yer qatlamlari ichida esa, yer osti suvlvri harakat qiladi, ya'ni gidrogeologik jarayonlar 

(  karst, suffoziya, cho‘kish  va boshqalar) yuz beradi.  Yer po‘stidagi  harakatlar geologiyada tektogenez  yoki 

kengroq  qilib aytganda geotektogenez  deb ataladi. Magmaning hosil bo‘lishi, xarakati, qotishi  va aralashish 

jarayonlari magmatizm deb ataladi. 

Geologik  jarayonlar  haqida  so‘z  yuritganimizda  eng  avvalo  ekzogen  geologik  jarayonlar  haqida 

to‘xtalamiz. Ekzogen jarayonlar deyilganda yer yuzasida ya'ni atmosfera bilan litosfera chegarasida boradigan 

jarayonlar tushiniladi.