Навоий кон-металлургия комбинати

Возгонларни гидрометаллургик усули билан қайта ишлаш. Возгонларни алоҳидаги циклда ёки куйдирилган концентрат би­лан бирга қайта ишланади. Бир хил заводларда, танлаб эритишдан олдин, возгонлар куйдирилади. 600 - 700 ⁰С да 1 - 2 соат давомида куйдириш натижасида 75 % Сl ва 70 - 75 % Fe йўқотилади. Мышьяк эрийдиган ҳолатга ўтади, углерод эса ёниб кетади. Возгонларни куйдириш бўлажак технологик жараёнларнинг аняа осонлаштиради ва рух ва кадмийни эритмага ўтиш даражасини оширади.
Возгонларни гидрометаллургик қайта ишлаш қуйидагича олиб бо­рилади. Танлаб эритишни даврий схема бўйича 70 - 80⁰С олиб бори­лади. Сульфат кислотасини бошланғич концентрацияси 160 - 170 г/л ташкил қилади. Вельц - оксид қўшилиб кислотани 15 - 20 г/л гача нейтраллаштиради. Бунда эритмага Zn, Са, Jn, Аs, Sа, Сl, Fe ўта­ди. Қолдиқ қўрғошин кеки бўлиб махсуслаштирилган заводларга юбо­рилади. Эритма рух заводлардаги схемалар бўйича қайта ишланиб ке­ракли моддалар ажратиб олинади.
16-МАЪРУЗА. ҚЎРғОШИН МЕТАЛЛИ ХОМ АШЁЛАРИ, РУДАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ КИМЁВИЙ ТАРКИБИ. ҚЎРғОШИН ВА УНИНГ БИРИКМАЛАРИНИНГ ФИЗИКО - КИМёВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ҚАЙТА ИШЛАШ УСУЛЛАРИ

Ҳозирги замонда дунёда 4 - 7 млн.т. қўрғошин ишлаб чиқарила­ди. Ишлаб чиқаришнинг хажми бўлган талабларга боғлиқдир. Хажм бў­йича қўрғошин 5 ўринда туради (темир, алюминий, мис ва рухдан ке­йин). Қўрғошинни 30 - 50 % иккиламчи хом ашёдан ишлаб чиқарилади. Деярлик ҳамма қўрғошин сульфидли рудалардан олинади. Рудада қўрғошинни миқдорлиги 0,5 дан 10 % гача учрайди. Масалан, АҚШ ру­дада 1,5 % Pb, Канадада 3-4 % Рb, Австралияда 5-10 % Pb, Ўзбе­кистонда 1,5-2 % Рb бор.

Қўрғошинни катта хажмда чиқарувчилар: АҚШ (23-25 %), Олмо­ния (9-10 %), Англия (8-9 %), Япония (7-8 %), Австралия (6,5-7,5 %), Мексика (5,5- 7,0 %), Франция (5,5-6,4 %), Ка­нада (5,0-6,0 %). Бу давлатларда дунёда ишлаб чиқарадиган қўрғошин 70-80 % жойлашган. Ўзбекистон руда мавжуд бўлишига қара­май, қўрғошин заводлари кўрилмаган. Қўрғошинни асосий истеъмолчилари, %: АҚШ 29 - 31; Англия 8,3 - 9,3; Олмония 8,1 - 9,3; Япония 8,0; Франция 6 - 7; Италия 5,6 - 6,2, Испания 3,5 - 4,0. Дунёда ишлаб чиқарилган қўрғошинни 75 % шу давлатлар истеъмол қилинади. Ўзбекистон ўзига керак бўлган қўрғошинни 20 та давлатлардан экспорт қилади.
Қўрғошинни асосий истеъмол қилувчи соҳалари: аккумулятор ясаш (30 - 45 %), кабель ишлаб чиқариш (5 - 25 %), ҳар хил қуйма­лар (6 - 20 %), бензинга қўшиладиган тетраэтил қўрғошин ишлаб чи­қариш (6 - 22 %) ва бошқалар.
Қўрғошин ишлаб чиқаришда асосий хом ашё - бу комплекс поли­металлик рудаларда. Руда, кургошиндан ташкари, Zn, Сu, Fe, Сd, Вi, Sn, Ag, Аu, Аs, Аu, Аs, Sb, Tl, Ge ва бошка элементлар бор. Қўрғошин рудаларда асосан сульфид шаклда учрайди. Сульфидли рудаларда асосий сульфидлар: галенит PbS, сфалерит ZnS, халькопирит СuFeS, пирит FeS, пирротин Fe х-1 S, арсенопирит Fe Аs S₂, арген­тит Аg₂ S. Сульфидли рудаларда 85 - 90 % дан зиёд қўрғошин галенит шаклда учрайди. Рудаларда қўрғошинни таркиби кам бўлгани сабабли бойитилади. Бойитишда қўрғошинни ажратиб олиш даражаси 83 - 94 % ташкил қила­ди.
Қўрғошин - периодик Менделеев жадвалининг 4 гурух элементи, Атом номери 82, атом массаси 207,2, зичлиги 11,336 г/см, эриш ха­рорати 327,4 ⁰С, қайнаш харорати 1745⁰С. Кўпчилик кимёвий бирикма­ларда қўрғошин икки валентли. Қизитиш даврида қўрғошин енгил ок­сидланади. Олдин Рв₂О пайдо бўлади, кейинчалик Рb₂О = Рb₂О + Рb реакция натижасида гиет ҳосил бўлади.