Навоий кон-металлургия комбинати

Мис электролиз курсатгичларига технологик омилларнинг таъсири. Мис электролизида элекктор қувватини сарфи токни чиқиши ва ваннадаги кучланишга боғлиқдир. Вольтда ўлчанадиган ваннадаги кучланиши қуйидаги тенглама орқали топилади:
U = JR₁ + JR₂ (14.1)
бунда: J - токнинг кучи, а
R₁ - эритмани қаршилиги, б
R₂ - токни йулида учрайдиган қаршиликлар
(шина, контакт ва бошқалар), в
Токни кучи J ток зичлигига (i) боғлиқдир. Ток зичлиги - бу 1 м катор юзига тўғри келадиган токнинг кучидир. Қанча i кўп бўлса, шунча катоднинг юзи ўзгармаган ҳолда, токни кучи кўп (J).
R₁ - эритманинг қаршилигига таъсир қилади:
1) анод ва катоднинг жойлашган масофаси. Қанча бу масофа кам бўлса, шунча R₁ кам бўлади ва U ни қиймати паст бўлади. Агарда ма­софани камайтирса қисқа туташув имконияти пайдо бўлади ва токдан чиқишни қиймати камаяди;
2) эритмани таркиби. Қанча у нордонроқ бўлса, шунча унда водород кўп бўлади ва эритмани қаршилиги камаяди ва ваннадиг кучла­ниш пасаяди.
3) эритмани харорати. Қанча харорат баланд бўлса, шунча мод­даларни харакатчанлиги юқори бўлади, эритмани қаршилиги ва ванна­даги кучланишлар паст бўлади.
Сульфат кислотани қаршилиги, тахминан, мис сульфатини қарши­лигидан 10 марта камроқдир. Шунинг учун нордон эритмаларни қарши­лиги анча пастроқдир. Фақат шуни аҳамиятга олиш керакки, қанча сульфат кислотани миқдори кўп бўлса, шунча мис сульфатини эриш қобилияти кам бўлади. Буни сольватация эффекти деб айтилади. Шу­нинг учун замонавий заводларда эритмада 35 - 40 г/л Сu (175 - 200 г/л СuSO₄ * 5 H₂O) ушлаб турилади. Агарда миснинг миқдори бундан камайиб кетса, катод юзи олдида мис билан бирга бошқа катионлар ҳам катодга ўтириб уни сифатли пасайтиради ва электр токини бе­фойда сарфланишига олиб келади.
Эритмани хароратини 45 - 60⁰С оралигида ушлаб турилади. 25⁰С даги эритмани қаршилигига нисбатдан, 50 - 55⁰С да қаршилик тахми­нан 2 марта камроқдир ва шунча ваннадаги кучланиш ҳам камроқ­дир. Фақат баланд харорати уни интенсив порланишга, атроф муҳитни заҳарлшга олиб келиши мумкун. Порланиши қанча кўпллигини қуйидаги мисолда кўриш мумкин. Агарда мис электролиз цехида 1000 ванна бўл­са ва ҳар ваннани эритма юзи 5м бўлса, унда 67 с да бир соатда 30 т сув порланади.
R ни қийматини камайтириш учун тоза шиналар ва контактларни қўллаш керак. Амалиётда ваннадаги кучланишни 0,25 - 0,30 в атро­фида ушлаб турилади. Қолга бу рақам кам бўлса, шунга 1т мисга камроқ электр қувати сарфланади.
Мис электролизида электр қувватини сарфланиши қуйидагига ҳи­соблаш мумкин Фарадей қонунига биноан, 1 а-соатга катотда 1,186 г мис ўтказилади. Агарда ваннадаги кучланиш 0,25 в га тенг бўлса, 1 г мисни ўтказишга назария бўйича сарфланадиган электр қуввати:
W = U/1,186 = 0,25 * 1/ 1,186 = 0, 210 вт.соат
ёки 1т мисга
0,210 * 1000 * 1000/ 1000 =210 квт.с
Агарда токни чиқиши даражаси 95/ бўлса, 1т катодли мис ўтка­зишга сарфланади:
210 : 0,95 = 222 квт.с
Амалиётда 1т катодли мис олишга 230 -300 квт.с электр қувва­ти сарфланади.
Охирги пайтларда ванналарга 14000-15000 а ток кучи бериляпти Бундай катта кучни элекктродларни сони, уларни ўлчамларини ва ток зичлигини ошириш орқали олиб бориляпти.
Мис электролиз жараёнида ток зичлиги 200-270/м² ташкил қила­ди. Ток зичлигини тенглама орқали аниқласа бўлади:
I =J/ n 2S (14.2)
бунда: i - ток зичлиги, а/м²
J - ток кучи (ваннага юклама), а;
n - ваннадаги катодлар сони;
S - катод юзини майдони
Агарда J = 14000 а, n=35: S = 0,9 * 0,9 = 0,81м² булса i = 14000 : (35 * 2 * 0,81) = 247 а/м²
Ваннадаги ток кучи аниқ бўлса, ваннани ишлаб чиқиш унумдорли­ги топилади:
Р = J  * 22/100 * 1000 (14.3)
бунда:  - мисни электрокимёвий эквиваленти, 1,186 г
- токни чиқиши;
22 - ваннани бир суткада ишлаш соати
Ваннадаги ток кучи 14000 а, токнинг чиқиш унумдорлиги бўла­ди:
Р = 14000 * 1,186 * 96 * 22/100 * 1000 = 352 кг
Катодли мис бўйича цехни ишлаб чиқиш хажми 200 000т бўлса, цехда ўрнатиладиган ваннналарнинг сони бўлади:
N = 200 000/ 365 * 352 = 1750 ванна
бунда: 365 - бир йилдаги кунлар сони;
1,1-10 % ванналар таъмирдаги ҳисобга олувчи рақам.