Навоий давлат кончилик институти корхона жиҳозлари

VIII. боб МЕХАНИК ЖАРАЁНЛАРНИ БАЖАРУВЧИ МАШИНАЛАР
26-маъруза
8.1. Механик жараёнлар ва уларнинг турлари
Механик жараёнларга қаттиқ жисмларни майдалаш, саралаш, ҳаракатлантириш ва аралаштириш киради. Қаттиқ жисмни бўлакларга бўлиш жараёни майдалаш дейилади. Бунда қаттиқ жисмга уларнинг молекулалари ўртасидаги тортишиш кучини енга оладиган даражадаги ташқи кучлар билан таъсир қилинади.
Бир жинсли сочилувчан материалларни бўлакларининг ўлчамлари бўйича ажратиш қаттиқ жисмларни саралаш дейилади. Бу жараён Кимё саноатида кенг қўлланилади. Чунки кўп ҳолларда қайта ишланадиган материаллар бўлакларининг ўлчамлари қатъий бир чегарада бўлишини технология талаб қилади.

2. 
   Қаттиқ жисмларни майдалаш
   

Фазаларнинг контактлашиш юзаси қанча катта бўлса модда алмашиниш ва кимёвий жараёнлар шунча жадал боради. Айниқса қаттиқ жисм иштирок этадиган жараёнларда фазалар орасидаги сирт катталиги муҳим аҳамиятга эга. Молекулалари юқори даражада ҳаракатчан бўлган газлар ва суюқликлардан фарқли ўлароқ, қаттиқ жисм структурасида молекулалар муайян бир ҳолатда бўлади. Шунинг учун қаттиқ жисм молекулалари физик ёки химик таъсирлашишга яхширок киришиши учун уларнинг юзасини ошириш керак. Қаттиқ жисмларнинг юзасини механик майдалаш билан ошириш мумкин.
Материалларни майдалаш деформациянинг турли кўринишлари ёрдамида унинг бошланғич структурасини бўзиш йўли билан амалга оширилади. Бу усулларга қўйидагилар киради: эзиш, ёриш, ишқалаш ва уриб майдалаш (1.1.-расм). Материалнинг механик хоссалари ва бўлакларининг ўлчамларига қараб майдалашни қайд қилинган усуллардан бири ёки бир нечтасини биргаликда қуллаш билан амалга оширилади.



1.1- расм. Қаттиқ жисмларни майдалаш усуллари:
а-эзиш; б- ёриш; в- уриш; г- ишқалаш.

Хом ашё материал бўлакларининг майдалашдан олдинги ва кейинги ўлчамларига қараб майдалаш жараёни беш турга бўлинади. Майдалаш ва уни амалга ошириш учун қўлланиладиган ускуналарнинг турлари 1.1-жадвалда кўрсатилган.