Natural sonning berilgan asosdagi sistematik ifodasi haqidagi teorema” mavzusidagi

Misol:

Qo’shish:

Ayrish:

16 lik sanoq sistemasida ko’paytirish jadvali:

*	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
1	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
2	2	4	6	8	A	C	E	10	12	14	16	18	1A	1C	1E
3	3	6	9	C	F	12	15	18	1B	1E	21	24	27	2A	2D
4	4	8	C	10	14	18	1C	20	24	28	2C	30	34	38	3C
5	5	A	F	14	19	1E	23	28	2D	32	37	3C	41	46	4B
6	6	C	12	18	1E	24	2A	30	36	3C	42	48	4E	54	5A
7	7	E	15	1C	23	2A	31	38	3F	48	4D	54	5B	62	69
8	8	10	18	20	28	30	38	40	48	50	58	60	68	70	78
9	9	12	1B	24	2D	36	3F	48	51	5A	63	6C	75	7E	87
A	A	14	1E	28	32	3C	46	50	5A	64	6E	78	82	8C	96
B	B	16	21	2C	37	42	4D	58	63	6E	78	84	8F	9A	A5
C	C	18	24	30	3C	48	54	60	6C	78	84	90	9C	A8	B4
D	D	1A	27	34	41	4E	5B	88	75	82	8F	90	A9	B6	C3
E	E	1C	2A	38	46	54	62	70	7E	8C	9A	A8	B6	C4	D2
F	F	1E	2D	2C	4B	5A	69	78	87	96	A5	B4	C3	D2	E1

Misol: a) b)


Bazi bir sanoq sistemalarining sonlari orasidagi bog’lanish jadvali

2 lik sistema	8 lik sistema	10 lik sistema	16 lik sistema
0	0	0	0
1	1	1	1
10	2	2	2
11	3	3	3
100	4	4	4
101	5	5	5
110	6	6	6
111	7	7	7
1000	10	8	8
1001	11	9	9
1010	12	10	A
1011	13	11	B
1100	14	12	C
1101	15	13	D
1110	16	14	E
1111	17	15	F
10000	20	16	10

4. 
   Bir sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tish
   

Sonlarni bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga o’tkazishimizda bizga o’nlik sanoq sistemasi asos bo’lib xizmat qilar edi, ya’ni bizga m asosli sanoq sistemasida t soni berilgan bo’lsa, uni n asosli sanoq sistemasiga o’tkazish uchun oldin t sonini o’nlik sanoq sistemasida qanday ifodalanishi topib so’ng o’nlik sanoq sistemasidagi sonni n asosli sanoq sistemasiga o’tkazar edik.
Triada jadvali

0	1	2	3	4	5	6	7
000	001	010	011	100	101	110	111

Tetrada jadvali

0	1	2	3	4	5	6	7
0000	0001	0010	0011	0100	0101	0110	0111
8	9	A	B	C	D	E	F
1000	1000	1010	1011	1100	1101	1110	1111

1. 
   2 lik sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tish.
   

1. 
   2 lik sanoq sistemasidan 8 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

1. 
   lik sanoq sistemasidan 8 lik sanoq sistemasiga o’tish uchun triada jadvalidan foydalanamiz.
   

0	1	2	3	4	5	6	7
000	001	010	011	100	101	110	111

Misol:
Yechish: Berilgan sonni o’ng tomondan boshlab uch xanadan ajratib olamiz yo’ni, 111 va 011 larga. Endi triada jadvalidan foydalanib 8 lik sanoq sistemasidagi qiymatini topamiz.
Bundan ko’rinib turibdiki bizga berilgan son 8 lik sanoq sistemasida shu ko’rinishda bo’larkan. Javob:

2. 
   2 lik sanoq sistemasidan 10 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

Bizga 2 lik sanoq sistemasidagi son berilgan bo’lsin, bu sonni asosli sanoq sistemasiga quyidagicha o’tkaziladi.
(*)
Bu yerda - berilgan sanoq sistemasidagi sonning so’ralayotgan sanoq sistemasidagi ko’rinishi, lar berilgan sonning razryadlari.
Misol: .
Yechish: Yuqoridagi formulaga asosan berilgan sonning razryadlarini qo’yib olamiz: endi so’ralgan sonni hisoblaymiz.

Javob:

3. 
   2 lik sanoq sistemasidan 16 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

2 lik sanoq sistemasidan 16 lik sanoq sistemasiga o’tish uchun tetrada jadvalidan foydalanamiz. Bunda 16 lik sanoq sistemasidagi bitta son 2 lik sanoq sistemasidagi to’rtta songa to’g’ri keladi.

0	1	2	3	4	5	6	7
0000	0001	0010	0011	0100	0101	0110	0111
8	9	A	B	C	D	E	F
1000	1000	1010	1011	1100	1101	1110	1111

Misol: .
Yechish: Berilgan sonni o’ng tomondan boshlab 4 tadan xona birliklarga ajratamiz ya’ni 1101 va 1110 larga. Endi tetrada jadvalidan foydalanib 16 lik sanoq sistemasidagi qiymatini topamiz.
Bundan ko’rinib turibdiki bizga berilgan son 16 lik sanoq sistemasida shu ko’rinishda bo’larkan.
Javob:

2. 
   8 lik sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tish.
   

1. 
   8 lik sanoq sistemasidan 2 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

8 lik sanoq sistemasidan 2 lik sanoq sistemasiga o’tish uchun triada jadvalidan foydalanamiz. Bunda 8 lik sanoq sistemasidagi bitta son 2 lik sanoq sistemasidagi uchta songa to’g’ri keladi.
Misol: .
Yechish: Berilgan 8 lik sanoq sistemasidagi sonni raqamlarini triada jadvalidan foydalanib 2 lik sanoq sistemasiga o’tkazamiz:

Endi raqamlarni o’rniga 2 lik sanoq sistemasidagi qiymatini qo’yamiz, bunda chap tomondagi nol yozilmaydi.
Javob:

2. 
   8 lik sanoq sistemasidan 10 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

8 lik sanoq sistemasidan 10 lik sanoq sistemasiga o’tish uchun ham razryadlardan foydalanamiz.
Misol: .
Yechish: Berilgan sonni razryadlarini belgilab olamiz: endi (*) formula yurdamida 10 lik sanoq sistemasiga o’tamiz.

Javob:

3. 
   8 lik sanoq sistemasidan 16 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

Buning uchun biz 8 lik sanoq sistemasidagi sonni oldin 2 lik sanoq sistemasiga keyin esa 16 lik sanoq sisyemasiga o’tkazamiz. Bunda bizga triada va tetrada jadvallari kerak bo’ladi.
Misol: .
Yechish: Birinchi o’rinda 8 likdan 2 likga o’tib olamiz, keyin 2 likdan 16 likga o’tish amalini bajaramiz. endi o’ngdan to’rt xonadan ajratib olamiz, 1111 va 1101 bularni tetrada jadvalidan 16 likdagi qiymatini topamiz.
Javob:

3. 
   10 lik sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tish.
   

1. 
   10 lik sanoq sistemasidan 2 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

10 lik sanoq sostemasidan boshqa sanoq siatemasiga o’tish uchun sanoq sistemani asosiga bo’lib boramiz, bo’lishni sanoq sistemasi asosidan kichik son chiqgungacha davom etamiz.
Misol: .
Yechish:

Endi ajratib ko’rsatilgan sonlarni pastdan yuqoriga qarab yozib chiqamiz.
Javob:

2. 
   10 lik sanoq sistemasidan 8 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

Bunda ham yuqorida ko’rganimiz kabi berilgan sonni sanoq sistemaning asosiga ya’ni 8 bo’lib boramiz to 8 dan kichik son chiqmaguncha.
Misol: .
Yechish:

Javob:

3. 
   10 lik sanoq sistemasidan 8 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

Bunda ham yuqorida ko’rganimiz kabi berilgan sonni sanoq sistemaning asosiga ya’ni 16 bo’lib boramiz to 16 dan kichik son chiqmaguncha.
Misol: .
Yechish:

Javob:

4. 
   16 lik sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o’tish.
   

1. 
   16 lik sanoq sistemasidan 2 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

Buning uchun bizga yuqoridagi tetrada jadvaldan foydalanib masalani hal qilamiz.
Misol: .
Yechish: 16 lik sanoq sistemasidagi sonni raqamlarini tetrada jadvali orqali 2 lik sanoq sistemasiga o’tkazamiz.
Javob:

2. 
   16 lik sanoq sistemasidan 8 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

16 lik sanoq sistemasidan 8 lik sanoq sistemasiga o’tish uchun birinchi 16 likdan 2 lik sanoq sistemasiga o’tib olamiz keyin esa 8 lik sanoq sistemasiga o’tamiz. Bunda bizga triada va tetrada jadvallari kerak bo’ladi.
Misol: .
Yechish: birinchi sonini 2 lik sanoq sistemasiga o’tkazamiz, endi 2 likdan 8 likga o’tish uchun triada jadvalidan foydalanamiz,
Javob:

3. 
   16 lik sanoq sistemasidan 10 lik sanoq sistemasiga o’tish.
   

Misol: .
Yechish: bunda biz sonni razryadlash orqali masalani hal qilamiz ya’ni .

Javob:
XULOSA
Informatika va hisoblash texnikasi asoslari fanidagi ichki bog’liqlik, ya’ni shu fan doirasida olingan ta’lim natijalarini umumlashtiruvchi umumiy tarbiyaviy nazariya: axloqiy, estetik, huquqiy, ekologik, iqtisodiy, jismoniy va boshqa xil tarbiyalarni berishda olingan konseptual xulosalarning aloqadorligini ta’minlashga bag’ishlangan. Har bir fan mavzular orasidagi ajralish yoki farqlanishlar fan va metodlarda, uning o’z ichida ajralib turuvchi fanlarda shu sikldagi ayrim fanlar taraqqiyotining davomiyligini ta’minlovchi umumiy unsurlarning saqlanib qolinishini ko’zda tutadi.
Uzluksiz ta’limda informatika va hisoblash texnikasi asoslari fanining uzviyligini ta’minlash o’quvchilarning ilmiy dunyoqarashi, mantiqiy tafakkur qila olish qobilyati, aqliy rivojlanishi, o’z-o’zini anglash salohiyatini shakllantirish va o’stirish, ijtimoiy hayot va ta’lim olishini davom ettirish uchun zarur bo’lgan bilim bilan qurollantirishga, ta’lim samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Ushbu ish 2 bobga bo’lib o’rganilgan. “Sanoq sistemalari va ularning EHM ishlash jarayonida ahamiyati” deb nomlanib, bu bobda Axborot jarayonida ma’lumotlar va usullarning dialektik birligi, axborotning xususiyatlari, ma’lumotlarning asosiy tuzilmalari, axborotlarni o`lchash, ma’lumotlar bilan o‘tkaziladigan amallar ma’lumotlarning o‘lchov birliklari, axborotlarni kodlash, matn ma’lumotlarini kodlashtirish, ma’lumot turlari va tuzilishi, sanoq sistemalari haqida to’liq ma’lumotlar berilgan. “Sanoq sistemalari va ular ustida amallar” deb nomlangan. Bu bobda sonlarni bir sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o`tkazish, o’nli sanoq tizimidan ixtiyoriy q asosli sanoq tizimiga o’tish va sanoq sistemalari ustida amallar bajarib, misollar orqali izohli tushuntirilgan. Shuningdek, kirish, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ham keltirilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Karimov.I.A. O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li.-T .: "O'zbekiston", 1992.-78-b.
   
2. 
   Boltayev B, Mahkamov M, Azamatov A, Rahmonqulova S. Informatika 7.-T: “Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi”, 2009.
   
3. 
   Boltayev.B, Mahkamov.M, Azamatov.A. Informatika. 8-sinf uchun masalalar to 'plami va ularning yechish usullari. - Toshkent-2005.
   
4. 
   Haydarov.B.Q. Matematika 5.-T: “Yangiyo’l poligraf servis”, 2011.-60-b.
   
5. 
   Nazirov.Sh.A, Aripova.N.A, Qobilov.R.V, Beletskiy.A. Hisoblash va shaxsiy texnika asoslari. - T: "Sharq", 2007.
   
6. 
   www.ziyonet.uz
   
7. 
   Eduportal.uz
   
8. 
   referatlar.uz
   
9. 
   uzedu.uz
   
10. 
    refer.uz