National researches of uzbekistan: conferences

Февраль 2022 10-қисм
Тошкент
‘‘ЎЗБЕКИСТОНДА МИЛЛИЙ ТАДҚИҚОТЛАР: ДАВРИЙ АНЖУМАНЛАР:’’
жисмнинг тебраниш ҳаракати мавзусини ўрганишда уларга бир қарашда турлича бўлган, 
лекин инерция ва қаттиқлик мавжуд бўлган топшириқларни таклиф қилиш мумкин (1-расм).
1-расм. Тебранувчи механик тизимларга мисоллар
Бу топшириқларнинг барчасини битта математик модел орқали тавсифлаш мумкин, аммо 
бунинг учун назарий механика ва материаллар қаршилиги методларини биргаликда қўллаш 
талаб қилинади. Бундан ташқари, топшириқлар тўғридан-тўғри амалий қурилиш фаолияти 
билан боғлиқ бўлиб, уларга эътибор қаратиш, ечимни аниқ рақамли натижага етказиш ва 
топшириқда тавсифланган вазият юзага келиши мумкин бўлган вазиятларни кўрсатиш 
керак.
Назарий топшириқлар билан бир қаторда амалиётда қўлланиладиган инглиз тилидаги 
топшириқлардан фойдаланиш ҳам мумкин. Одатда механик –талабаларда мураккаб 
бўлмаган, кундалик ҳаётда ўзларига таниш иш тамойилини лойиҳалаш вазифасига қизиқиш 
бўлади. Ўқитувчи буюртмаси сифатида ишлайди: у (кўпинча схема шаклида, баъзан эса 
ҳақиқий макет шаклида) топшириқни беради ва лойиҳани қабул қилади. Кичик гуруҳларга 
(2-3 киши) бўлинган ҳолда талабалар манбалардан бир нечта турли парчаларни (масалан, 
прототипларнинг тавсифи) ўқийдилар, ўз таклифларини илгари сурадилар, уларнинг 
афзалликлари ва камчиликларини муҳокама қиладилар, якуний қарорга келадилар ва 
уни буюртмачига тақдим этадилар. Қуйида амалиётга йўналтирилган шу каби топшириқ 
намунаси келтирилади.
Design a machine to crush soft-drink or beer cans. The crusher would be used in homes or res-
taurants as an aid to recycling efforts. It could be operated either by hand or electrically. It should 
crush the cans to approximately 20% of their original volume. 
Алкоголсиз ичимликлар ёки пиво қутиларини майдалаш учун машинасининг схемасини 
тасаввур қилинг. Машина идишларни йўқ қилишни осонлаштириш учун уйда ёки 
ресторанларда фойдаланиш учун мўлжалланган. У қўлда ёки электр мотор ёрдамида 
бошқарилиши мумкин. Машина қутиларнинг дастлабки ҳажмидан 20% гача майдалашини 
таъминлаши керак.
Коммуникатив қизиқишнинг ортишига, биринчи навбатда, турли фанлар бўйича инглиз 
тилидаги дарсликларга мурожаат қилиш, улардаги матнларни ўқиш ёрдам беради. Кўпинча 
уларда белгиланган таҳлил методлари амалиётда қўлланиладиган методлардан фарқ қилади. 
Масалан, назарий механика ва машина, механизмлар назарияси фанларини ўқитишда 
планетар тишли узатмаларнинг узатиш нисбатини аниқлашда америкалик муҳандис 
Виллис номи билан аталувчи методдан фойдаланилади. Халқаро таълим амалиётида кенг 
қўлланиладиган инглиз тилидаги дарсликларда у 
“formula method”
деб аталади ва асосий 
ҳисобланмайди. Бундан ташқари, тишли узатмалар ҳаракатига қўшимча равишда, жадвал 
шаклида шакллантириладиган операцияларнинг алгоритмик кетма-кетлигини бажариш 
кўзда тутилади, бу метод 
“tabular method”
дейилади.
Бакалавр-талабаларни интеграциялашган ўқитишнинг якуний босқичи (тўртинчи курс)
да муаммоли вазиятлар ва муаммоли саволлар ёки ҳақиқий касбий амалиётдаги вазиятлар 
мос келади. Инглиз тилида битирув малакавий ишини тайёрлаш ва бажариш, айниқса, 
илмий-техник манбаларни Интернетдан ўқиш, илмий мақолалар, конференция материалли, 
ихтиролар ва патентларни таҳлил қилиш ва тушуниш оптимал ҳисобланади. Коммуникатив 
нутқ амалиёти нуқтаи назаридан, талабаларни ушбу манбалардан маълумотларни тақдим 
этиш қоидаларига жалб қилиш керак. Бунинг учун қуйидаги мавзулар бўйича гуруҳда кичик 
муҳокамалар ўтказиш фойдалидир:

---

69