National researches of uzbekistan: conferences

jer minan jaksan bo’maq
 (yer bilan yakson
bo’lmoq)

iborasi

kulini ko’kka suvurmoq
(sovurmoq)
iborasiga sinonim: aynan bir ma’noni
anglatadi (“butunlay yakson qilmoq , yo’q qilmoq”). Shuningdek,
murni ko’tarildi 
(burni
ko’tarildi)
iborasi bilan
dimog’i ishti
(dimog’i ishdi)

iborasi ham bir-biri bilan sinonimik

qatorni hosil qila oladi. Bu sinonimlar, boshqa belgi xususiyatlaridan qat’iy nazar, ma’no
qirralarida farq qiladi: yuqoridagi ibora juftlilarining har ikkinchilarida ma’no tomoni
birinchilarinikaga qaraganda bir qadar kuchliroq.
Frazeologik sinonimlarni belgilashda ular asosida boshqa-boshqa obrazning yotishi ham
hisobga olinadi. Masalan,
bir ovuz 
(og’iz)
;

bir shingil
;
bir chimdim 
sinonim iboralari asosida
har xil obrazlar yotadi; so’zlash organi; bir bosh uzumning qismi; chimdib olinadigan
miqdor.
Sinonim iboralarni bir iboraning varinatlaridan farqlash kerak, deydi Shavkat Rahmatullayev
o’zining izohli frazeologik lug’ati kirish qismida. Buning uchun u iboralarning tarkibiy
tuzilishiga diqqat qilish kerakligini, leksik tarkibida aynan bir so’z – komponent qatnashmaydigan
iboralarning sinonim ekanligi shubha tug’dirmasligini ta’kidlaydi. Misol tariqasida u “butun
tafsiloti bilan, mayda-chuydasigacha” ma’nolarini anglatadigan
ipidan ignasigacha, miridan
sirigacha, qilidan quyrug’igacha
iboralarini keltirib, ular o’zaro sinonim bo’lishini, sababi
ular tarkibida umumiy so’z – komponent yo’qligini aytib o’tadi. Baholanki, zomin “j” 
lovchi sheva vakillari ishlatadigan iboralar orasida ham huddi shu frazemalarning tovush
o’zgarishiga uchragan “variant” lari mavjud: