Natijasida hosil bo‘lgan chiziq bo‘ylab tarqaladi. Maksvell tenglamasiga asosan o‘zgaruvchan

Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS. Pearson. 2014, ”. 627, 628, 629 631-
betlar.
1
Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS. Pearson. 2014, ”. 627, 628, 629 631-
betlar.

---

Radio to’lqinlar va mikroto’lqinlar elektronika jihozlarni ishlatgan holda laboratoriya 
sharoitida ishlab chiqarilishi mumkin (4.2- rasm). Yukori chastotalik to’lqinlarni elektronik yo’l 
bilan ishlab chiqarish juda ham qiyin. Bunday va shunga o’xshash EM to’lqinlar tabiiy jarayonlarda 
ishlab chiqariladi, masalan atomlar, molekulalar va yadro emissiyasi. EM to’lqinlari elektronlarni 
yoki boshqa zaryadlangan zarrachalarni tezlantirish orqali olinishi ham mumkin, masalan 4.2- 
rasmdagi antennadagi elektronlar. X-nurlar juda kichik to’lqin uzunligiga ega (va juda katta 
chastotaga ega) va ular tez-harakatlanadigan elektronlar metaldan yasalgan mo’ljalni urganda juda 
tez sekinlanishi oqibatida vujudga keladi. Xatto oddiy qizigan lampochkadan chiqadigan ko’zga 
ko’rinadigan yorug’lik nuri bu issiq lampochka “sim” ichdan chiqayotgan elektronlar sabablidir.
Biz keyinchalik EM to’lqinlarni har xil turlarini uchratamiz. Biroq, shu yerda aytib o’tish 
joizki, infraqizil radiatsiya (IR) (ko’zga ko’rinadigan yorug’lik nuri chastotasidan kichik chastotaga 
ega EM to’lqinlar) quyoshni isitish ta’siriga o’z hissasini qushadi. Quyosh nafaqat ko’zga 
ko’rinadigan yorug’lik nuri, balki bir qancha IQ va UF (ultrafiolet) nurlarini ham chiqaradi
1
. 
Bizning terimiz molekulalari infraqizil chastotalarida “tebranadi”, shuni oqibatida ular yutiladi va 
bizni isitadi. Biz insonlar EM to’lqinlarni to’lqin uzunligiga qarab turlicha xis etamiz: bizning 
ko’zlarimiz to‘lqin uzunligi 4.0 x 10
-7
m va 7.5 x 10
-7
m (ko‘zga ko’rinadigan yorug’lik nuri) 
orasidagi to’lqinlarni ilg’ay oladi, terimiz esa IQ to’lqin uzunligidan uzunlarini sezadi. Ko’plab EM 
to’lqin uzunliglarini to’g’ridan to’g’ri aniqlay olmaymiz
1
.
Yoruglik va boshka elektromagnetik to’lqinlar 3·10
8
m/s tezlik bilan harakatlanadi. 
Buni million marta sekinrok bo’lgan, havoda 300m/s tezlik bilan harakatlanadigan tovush, yoki 
yoruglikdan 10 million marta kichik bo’lgan odatiy avtomobil tezligi, 30 m/s (100 km/soat, 60 
mil/soat) bilan solishtiring. EM to’lqinlari tovush to’lqinlaridan boshqacha tarzda katta farq qiladi: 
tovush to’lqinlari havo kabi o’rtacha harakat qiladi, va havo molekulalarining harakatini jalb qiladi. 
EM to’lqinlar xech qanday materiallarni jalb qilmaydi – faqatgina maydonlar, va bo’sh fazoda 
harakatlana oladi.
Elektromagnetik to’lqinlar uzatish liniyalari 
bo’ylab, hamda bo’sh fazo bo’ylab ham harakatlana 
oladi. EYK manbai uzatish liniyasiga ulanganda, ikki 
paralel yoki umumiy o’qqa ega bo’lgan kabel bo’lsin 
(4.6- rasm), butun sim bo’ylab hamma nuqtalarida elektr 
maydon paydo bo’la olmaydi. Haqiqatda, agar simlar 
bo’shlik yoki xavo bilan ajratilgan bo’lsa, ko’rish 
mumkinki, elektrik signallar butun sim bo’ylab c=3·10
8
m/s tezlik bilan harakatlanadi. Misol uchun, siz chiroq 
yondirgichni bosganingizda, chiroq aslida juda kichik 
sekund vaqt kechroq yonadi. 
4.6-rasm 
Elektr o’tkazuvchanligi 

va magnetik o’tkazuvchanligi 
bo’lgan muhitda agar simlar mavjud 
bo’lsa tenglamada berilgan tezlikka o’xshash bo’lmaydi, aksincha 
ko’rinishda bo’ladi
1
. 
1
Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS. Pearson. 2014, ”. 627, 628, 629 631-
betlar.
1
Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS. Pearson. 2014, ”. 627, 628, 629 631-
betlar.